wa kweli
wa Yesu Kristo
DR. BILAL PHILIPS
(ST. DAVID`S COLLEGE, UNIVERSITY
OF WALES , U.K.
Ujumbe wa kweli
wa Yesu Kristo
NA:
DR. BILAL PHILIPS
(ST. DAVID`S COLLEGE, UNIVERSITY
OF WALES , U.K.
Kimefasiriwa
na Omari Juma Mangilile
mangilile@yahoo.com email:
Somo Ukurasa
Ujumbe wa kweli wa Yesu Kristo
NA. DR. BILAL PHILIPS
(.St. David's College, University Of Wales
Utangulizi
|
Y
|
esu Kristo anawakilisha akiwa
ni kiungo cha kuunganisha baina ya dini mbili zenye wafuasi wengi zaidi duniani
leo hii; Ukristo na Uislamu. Somo lifuatalo, linalohusu Ujumbe wa Yesu na Haiba
yake limeegemea katika kiungo hicho. Inatarajiwa kuwa, kwa kupitia somo hili,
wote wawili; Waislamu na Wakristo watafahamu vizuri ukuu wa Yesu na umuhimu wa
ujumbe wake.
Hata hivyo,
ili tuutambulishe barabara ujumbe wa kweli wa Yesu Kristo, mtazamo usio na
upendeleo ulibidi udumishwe katika kipindi cha kufanya uchunguzi wetu. Hisia zetu
zisiruhusiwe kuweka kiwingu kwenye uoni wetu na kwa hiyo, kutupofua tusiuone ukweli.
Lazima tuyatazame masuala mazima kimantiki na tuutenganishe ukweli uepukane na
uongo kwa msaada wa Mungu Mwenye nguvu.
Tukiangalia
dini za uongo na imani mbalimbali za upotovu duniani, na moyo wa kuzipenda unaowafanya
wafuasi zake waziunge mkono imani hizo, inaonesha ushahidi madhubuti kuwa watu
hao hawawezi kuugundua ukweli kwa sababu ya upofu wa misimamo yao
Njia pekee
inayoweza kuufikia ukweli juu ya kitu chochote kile ni kukijongelea kitu hicho kupitia
mfumo maalamu na kwa kutumia akili. Kwanza , tuupime
ushahidi kisha tunauhukumu kwa akili alizotupa Mungu. Katika ulimwengu wa maada,
kimsingi ni akili ndizo zinazowapambanua wanadamu na wanyama, akili ifanyayokazi
vizuri katika silika (maumbile) yake. Baada ya kuubainisha ukweli bila kupendelea,
hapo ndipo tujibebeshe majukumu ya ukweli huo kihisia. Ndio, kuna nafasi ya
kuwa na msimamo wa kihisia, lakini msimamo wa kihisia lazima uje baada ya ufahamu
wa kiakili juu ya kadhia husika, kisha ndipo mtu ajiandae kiakili na kiroho kuutetea
ukweli huo kwa juhudi.
Ni kwa mtazamo
wa kiakili na kiroho, ambapo somo la ujumbe wa Yesu na umuhimu wake kwa wale
wote wenye shauku ya kumfuata Mungu litachambuliwa katika kurasa zifuatazo.
Dr. Bilal Philips
Sura
ya Kwanza : Maandiko Matakatifu
Mada ya
'Ujumbe Wa Kweli Wa Yesu Kristo' ina sehemu kuu mbili:
1. Ujumbe na
2. Haiba ya Yesu Kristo. Kila sehemu katika sehemu mbili hizo haitengani na
nyingine. Ili tuufahamu ujumbe wa Yesu, lazima
tumjue Yesu alikuwa ni nani, vilevile ni lazima kuufahamisha na kuutambulisha ujumbe
wake.
Kuna njia
mbili zinazoweza kupitiwa ili kuufikia utambulisho wa Yesu Kristo na yaliyomo
katika ujumbe wake. Ya kwanza inaangazia makusanyo ya rekodi za kihistoria za
wanahistoria wa kisasa kutoka katika maandiko na masalio ya kipindi hicho na ya
pili inaangazia ripoti zilizomo katika Maandiko ya ufunuo.
Kwa ukweli,
kuna ushahidi mchache mno unaotufahamisha kuwa Yesu alikuwa ni nani, au
unaobainisha ujumbe wake ulikuwa ni nini. Nyaraka rasmi za kihistoria za
kipindi hicho kwa hakika hazina rekodi yoyote juu ya Yesu. Msomi wa Biblia,
R.T. France, anaandika, "Hakuna andiko lolote la karne ya kwanza
linalomtaja Yesu na hakuna kitu chochote au jengo lolote lililobakia na ambalo
lina uhusiano naye."[1]
Ukweli huu umewafanya baadhi ya wanahistoria wa Kimagharibi kukosea na kudai
eti Yesu Kristo wa hakika hajapatapo kuwepo. Kwa hiyo, kimsingi, utafiti lazima
uegemee maandiko matakatifu yanayoeleza haiba na kazi za Yesu Kristo. Maandiko
matakatifu yatakayoulizwa ni yale yanayotambulikana kirasmi na dini zote mbili
Ukristo na Uislamu. Hata hivyo, kuchambua barabara, maelezo yaliyomo katika
maandiko ya kidini, ni jambo la msingi kuanzia na kupima usahihi wa maandiko
hayo. Je, vitabu vya dini ni vyanzo vya kuaminika kuwa nyaraka za ushahidi, au
ni ubunifu wa simulizi za kibinadamu na visaasili, au ni mchanganyiko wa yote
mawili? Je, Biblia, Agano la kale na Jipya ni maandiko ya ufunuo wa Mungu? Je,
Quran (Kurani) ni sahihi?
Kwa Biblia na Quran
ili ziwe maneno matakatifu ya Mungu, lazima ziwe hazina kujipinga zenyewe
kusikofafanulika, na kusiwe na shaka juu ya yaliyomo ndani yao
Miswada
sahihi
Wanazuoni
wengi wa madhehebu na vikundi mbalimbali vya Kikristo wamethibitisha kuwa
sehemu kubwa ya maandiko ya Biblia ina mashaka makubwa juu ya uhalisia wake.
Katika
utangulizi wa Ngano za Mungu mwenye Mwili, Mtunzi ameandika yafuatayo:
"Katika karne ya kumi na tisa, Wakristo wa Kimagharibi walifanya
marekebisho makubwa mawili ili kuitikia wito wa kupanuka kwa elimu ya wanadamu:
imekubalika kuwa mwanadamu ni sehemu ya maumbile na ameibuka kuwa ni miongoni
mwa wanamageuzi wa mfumo wa maisha duniani; imekubalika kuwa vitabu vya
Biblia vimeandikwa na watu tofauti tofauti katika matukio tofauti tofauti na
haviwezi kukubaliwa kuwa ni utunzi wa Mungu wa neno kwa neno."[2]
Katika gazeti
la kimataifa la, Newsweek[3],
lililobeba makala yenye kichwa 'Oo Bwana, Nani Aliyeandika Dua hii?' kikosi
cha wanatiolojia kutoka katika dhehebu kuu la kiporestanti, pamoja na Wasomi
muhimu wa Biblia wa Kikatoliki nchini Marekani, baada ya ukaguzi wa kina wa
miswada ya mwanzo kabisa ya Agano Jipya, wamehitimisha kuwa maneno pekee ya
"Dua ya Bwana"[4] ambayo yanaweza kunasibishwa barabara na Yesu
Kristo ni "baba". Na hilo, ni kwa mujibu wa wasomi hao wa kanisa,
maneno yote yaliyokuja baada ya ibara ya kwanza, "Baba yetu", ambayo
ni dua muhimu sana ya Kikristo, yaliongezwa karne nyingi na waandishi wa kanisa
walionukuu miswada ya mwanzoni ya Injili.[5] Shirika
la U.S News
& World Report, linanukuu zaidi kuwa, kikundi cha wasomi kilisema kuwa zaidi
ya asilimia 80 ya maneno yaliyoandikwa katika Injili kumhusu Yesu huenda ni ya
kubuniwa.[6] Miongoni
mwa hayo likiwemo neno la Ekaristi
ya Yesu[7]
katika Karamu ya Mwisho ("Chukua, kula. Huu ni mwili wangu…") na kila
neno aliloambiwa kuwa amelitamka toka msalabani.[8]
Dr. J.K.
Elliott, wa kitengo cha Thiolojia na Tafiti za Kidini wa Chuo Kikuu cha Leeds,
ameandika makala iliyochapishwa katika jarida la The Times , London sana
Mwandishi
aliendelea kufafanua kuwa "hakuna hata mswada mmoja wenye matini
isiyobadilishwa kutoka katika uasilia wa ukamilifu wake, na kwa hiyo,
"hakuna awezae kuchagua mswada wowote miongoni mwa miswada hiyo na kuuamini
kwa imani ya pekee eti mswada huo ndio wenye ukiritimba wa kuwa ndio maneno
asilia ya watunzi."
Aliendelea
kusema zaidi: "Kama mtu ataendelea kupinga na kudai kuwa maandiko asilia
yamenusurika pahala fulani kwenye maelfu ya miswada iliyopo,[10]
basi mtu huyo atalazimika asome miswada yote hiyo, hatua kwa hatua, ili
kukusanya tofauti miongoni mwa miswada hiyo, kisha atathimini, lahaja kwa
lahaja, ili ajue ni mswada upi wenye [matini] asilia na upi ndio wa matini ya
nafasi ya pili. Matarajio kama hayo yaliwakatisha tamaa[11] wasomi
wengi wa Biblia walioaminia yaliyomo katika matini zilizochapwa za zama za
mwanzo, wasomi hao walichukua ushahidi wa miswada waliyoiona kuwa ni bora. Hata
matoleo ya Agano Jipya kwa Kigiriki yaliyochapwa kisasa, vilevile mafafanuzi ya
kisasa yametegemea chapa hizo za zama za mwanzo; kwa kawaida hufuata utaratibu
huu wa kujenga matini zao kwa kutumia msingi finyu ambao hauonekani kuwa ni wa
asili kikamilifu."
Matoleo
ya Biblia ya Kingereza
Katika
utangulizi wa toleo la Biblia linalotumika sana
"Biblia
ya Revised Standard Version, ni marekebisho yaliyoidhinishwa ya toleo la
American Standard Version, lilochapwa 1901, na ambalo nalo pia lilikuwa
ni marekebisho ya toleo la King James Version, lilochapwa 1611…
Toleo la King James
Version lililazimika kushindana na Biblia ya Geneva Bible (1560) juu
ya kutumiwa na watu wengi; lakini hatimaye lilienea, na kwa zaidi ya karne
mbili na nusu hakuna tafsiri ya Biblia kwa Kingereza iliyoandikwa na
kuidhinishwa. Toleo la King
James Version likawa ndilo "toleo lililoidhinishwa"
kwa wanaoongea Kingereza… Ndio, Toleo la King James
Version lina dosari kubwa mno. Kufikia katikati ya karne ya kumi na
tisa, maendeleo ya tafiti za Kibiblia vilevile kugunduliwa kwa miswada mingi
ambayo ni ya kale zaidi kuliko ile iliyotegemewa na Toleo la King James
Version, yamefanya toleo hilo kuwa ni wazi kuwa lina dosari nyingi na mbaya
mno na kusababisha kuitishwa kufanyika marekebisho ya tafsiri ya kingereza.
Kazi ikafanywa, kwa idhini ya Kanisa la Uingereza , mwaka 1870. Toleo la Biblia la English
Revised Version lilichapwa mwaka 1881 – 1885; na Toleo la American Standard
Version, lahaja zake zimejiingiza katika upendeleo wa wanazuoni wa
Kimarekani walioshiriki katika kazi hiyo, nalo lilichapishwa mwaka 1901."[12]
Toleo la King James
Version la Agano Jipya
liliegemea matini za kigiriki zilizovurugwa kimakosa, ikiwemo kujilimbikizia
makosa ya karne ya kumi na nne ya kunukuu miswada. Nalo kimsingi, lilikuwa ni
matini ya Kigiriki ya Agano Jipya kama
lilivyoandikwa na Beza, 1589, ambaye kwa ukaribu zaidi alifuata chapa hiyo ya
Erasmus, 1516 – 1535, iliyoegemea juu ya miswada ya zama za kati. Mswada wa
kwanza na ulio bora zaidi miongoni mwa miswada minane aliyoishirikisha ulikuwa
ni wa karne ya kumi, naye akautumia kidogo mno mswada huo kwa sababu
unatofautiana sana na matini za kawaida zilizopokelewa; Beza alipata
miswada miwili ya thamani kubwa mno, ikiwa ni ya karne ya tano na ya sita, lakini
aliitumia kidogo mno kwa sababu inatofautiana na matini iliyochapwa ya Erasmus."[13]
"… Toleo la American Standard
Version lilipewa haki miliki ya kuzuia matini yake isibadilishwe bila
idhini. Mnamo 1928 haki hiyo ilipatikana kutoka katika Baraza la Kimataifa la Elimu na
Dini, na kwa hiyo likawekwa katika umiliki wa makanisa ya Marekani na Canada yaliyoshiriki katika baraza hilo hilo liliainisha
kamati ya wasomi kusimamia matini ya ya Toleo la American Standard
Version na kufanya uchunguzi na kujua kama
marekebisho zaidi yanahitajika… [Baada ya miaka miwili] uamuzi ulifikiwa; nao
ni kuwa; kunahitaji marekebisho kikamilifu katika toleo la 1901, ambalo
litabakia kuwa lipo karibu na mapokeo ya Tyndale-King James kama itakavyokuwa… Mnamo 1937 na marekebisho yalipewa idhini
kwa kura ya Baraza hilo
"Wasomi
therathini na wawili walitumika kama wanakamati
wa kamati iliyotakiwa kufanya marekebisho hayo, nao waliyalinda mabadiliko na
kuishauri Bodi ya Ushauri ya wawakilishi hamsini wa madhehebu ili kushirikiana
kufanya kazi hiyo… Toleo la Agano Jipya la Revised Standard
Version lilichapwa mwaka 1946."[15]
Toleo la Biblia
la Revised Standard Version, linajumuisha Agano la Kale na Jipya, nalo
lilichapwa mnamo Septemba 30, 1952, na likakubalika sana
Katika Toleo la Biblia la Revised Standard
Version, idadi kubwa ya mistari muhimu kutoka katika Toleo la King Jemes
Version ya Agano la Kale
na Jipya, ambayo wasomi waliiona kuwa imeongezwa katika karne za baadaye,
iliondoshwa kutoka katika matini na kuwekwa katika tanbihi. Kwa mfano, kifungu
maarufu sana la King
Jemes (1952) zinaeleza "Mamlaka za kale mno
zinaondosha aya za 7:53 – 8:11"[17] Kwa
kuwa mswada namba 1209 wa Vatikani na mswada wa Sinaitic ya tangu karne ya nne
haina aya kumi na mbili hizo, wasomi wa Biblia wamefikia uamuzi wa kuwa maneno
hayo hayatoki kwa Yesu. Mfano mwingine ni kifungu kinachohusishwa na Yesu na
kinachotumika kama ushahidi wa rejeo la Utatu katika Maandiko
matakatifu. Katika 1 Yohana 5:7, Inasemakana Yesu amesema: "Kuna watatu
wanaoshuhudia huko mbinguni, Baba, Neno na Roho Mtakatifu: na watatu hawa ni
mmoja"[18] Msomi maarufu
sana la Biblia la Revised
Standard Version, mstari huu umefutwa na kutolewa katika matini tena
bila ya kuwekewa tanbihi. Hata hivyo, ili kuwe na idadi ya mistari iliyosawa
baina ya Toleo la Biblia
la Revised Standard Version, na ile ya Toleo la Biblia la King James
Version, warejeaji wameugawa mstari wa sita na kuwa mistari miwili.
Toleo la pili
la tafsiri ya Agano Jipya (1971) limefaidika kwa tafiti za matini na isimu
tangu lilipotolewa toleo la
The Rivised Standard Version, kwanza lilitolewa
mwaka 1946. [19] Kwa
hiyo, baadhi ya vifungu vilivyofutwa zamani viliandikwa upya, na baadhi ya
vifungu vilivyokubaliwa vilifutwa. "Vifungu viwili, vya mwisho mrefu wa
Marko (16:9-20) na kifungu cha mwanamke aliyekamatwa kwa uzinzi (Yohana 7:53 –
8:11), vilirejeshwa katika matini, zikitenganishwa kwa nafasi wazi na
zikiambatana na nukuu za kauli taarifa… Kukiwa na kuungwa mkono na miswada
miwili, vifungu viwili, Luka 22:19b-20 na 24:51b, vilirejeshwa katika matini,
na kifungu kimoja, Luka 22:43-44, kiliwekwa katika tanbihi, kama
ni ibara katika Luka 12:39."[20]
Utunzi
Kwa mujibu wa
wasomi wa Biblia, hata utunzi wa vitabu vya Agano la Kale na Injili zenyewe una
mashaka.
Torati
Vitabu vitano
vya kwanza katika Biblia (Vitabu vya Musa)[21] kimapokeo
vinahusishwa na Mtume Musa,[22]
hata hivyo, kuna mistari mingi ndani ya vitabu hivi inayoashiria kuwa Mtume
Musa hana uwezekano wa kuandika kila kitu kilichomo katika vitabu hivyo. Kwa
mfano, Kumbukumbu la Torati
34:5-8 inasema: "Basi Musa, mtumishi wa BWANA, akafa huko, katika
nchi ya Moabu, kwa neno la BWANA.
Akamzikalake hata
Baadhi ya
wasomi wa Kikristo wamezifafanua hitilafu hizi kwa kupendekeza kuwa Musa ndiye aliyeandika
vitabu vyake, lakini mitume ya baadaye pamoja na waandishi waliofunuliwa,
wameweka nyongeza iliyotajwa hapo mbele. Kwa hiyo, kwa mujibu wa wasomi hao,
matini, kwa ukamilifu wake, inabakia kuwa ni Maandiko ya ufunuo wa Mungu. Hata
hivyo, ufafanuzi huu hauwezi kukubalika katika uchunguzi makini, kwa sababu mtindo
na fasihi ya wahusika wa mistari iliyotomewa ni sawa sawa na ule wa matini
iliyobakia.
Katika karne
ya kumi na tisa, wasomi wa Biblia wa Kikristo wameanza kujadili maana ya
“kujirudiarudia mara mbili mbili” kulikotokea katika Torati. Hivi ni visa
vilivyotokea mara mbili mbili, na kila mara kinakuwa na maelezo tofauti.
Miongoni mwa visa hivyo ni visa viwili vya agano la Mungu na Ibrahimu,
linalohusu Mungu kubadilisha Jina la
Yakobo na kuwa Israeli pia na kisa cha Musa kupata maji
kutoka katika mwamba.[23]
Watetezi
wanaotetea utunzi wa Musa wamesema kuwa “kujirudiarudia mara mbili mbili”
hakukuwa na kupingana, bali ni kuleta faida. Dhamiara zao zilikuwa ni
kutufundisha undani, na maana ndogo juu ya Torati. Hata hivyo, madai haya
yalifagiwa haraka haraka na wasomi walio na moyo wa uadilifu, walioona kuwa,
sio tu baadhi ya vifungu vilikuwa vinapingana kwa uwazi kabisa, lakini pia
wakati kule “kujirudiarudia mara mbili mbili”
kulipotenganishwa na kuwa vifungu viwili, kila kifungu kwa uthabiti kilitumia
jina la Mungu
lilotofauti. Siku zote mtu anaweza kumchukulia Mungu kuwa ni Yahweh au
Jehovah, andiko hili liliitwa “J”. Na lingine, siku zote, linamchukulia
Mungu kuwa ni Elohim, na liliitwa “E”.[24] Kulikuwa
na sifa za kifasihi zilizopatwa kuwa ni moja kwa waraka mmoja au mwingine.
Uchambuzi wa fasihi
za kisasa, kwa mujibu wa Profesa Richard Friedman,[25] unaashiria
kuwa vile vitabu vitano vya Musa ni mchanganyiko wa Kiebrania wa kuanzia karne
ya tisa, nane, saba na sita B.C. (Kabla ya kuzaliwa Kristo). Kwa hiyo, Musa
aliyeishi karne ya kumi na tatu B.C., alikuwa yu mbali mno na Kiebrania cha
Biblia hata kuliko alivyokuwa mbali Shakespeare na Kingereza cha leo.
Utafiti zaidi
juu ya vitabu vitano vya Musa umepelekea kugunduliwa kuwa vitabu hivyo
havikuundwa kwa vyanzo viwili vikuu bali ni vine. Imegunduliwa kuwa baadhi ya
visa sio tu ni vya kujirudiarudia mara mbili mbili lakini pia ni mara tatu tatu.
Sifa za ziada za kuongezea zimetambuliwa katika nyaraka hizi. Chanzo cha tatu
kiliitwa “P” (cha kuhani), na cha nne kinaitwa “D” (cha Kumbukumbu la Torati ).[26]
Upeo wa kujua
ni kiasi gani kilichoongezwa waziwazi katika matini asilia ni vigumu sana
Katika kiambatisho
cha toleo la Rivised
Standard Version chenye anuani “Vitabu vya
Biblia,” yafuatayo ndiyo yaliyoandikwa kuhusiana na mtunzi wa zaidi ya theruthi
moja ya vitabu vilivyobakia katika Agano la Kale :
|
Kitabu
|
Mtunzi
|
|
Waamuzi
|
Huenda ni Samweli
|
|
Ruthu
|
Huenda ni Samweli
|
|
Samweli wa
|
Hajulikani
|
|
Samweli wa Pili
|
Hajulikani
|
|
Wafalme wa
|
Hajulikani
|
|
Wafalme wa Pili
|
Hajulikani
|
|
Mambo ya Nyakati wa
|
Hajulikani
|
|
Esta
|
Hajulikani
|
|
Ayubu
|
Hajulikani
|
|
Mhubiri
|
Kuna mashaka
|
|
Yona
|
Hajulikani
|
|
Malaki
|
Hakuna kinachojulikana
|
Kubuniwa
Zaidi ya nusu
ya Wakristo wote duniani ni Wakatoliki. Toleo lao la Biblia lilichapishwa mwaka
1582 kutoka kwa Jerome`s Latin Vulgate, na kutengenezwa tena huko Douay mwaka
1609. Agano Jipya la RCV
(Roman Catholic Version) lina vitabu saba zaidi kuliko lile la
King Jams
Injili
Kiarama ilikuwa
ndio lugha inayozungumzwa na Wayahudi wa Palestina. Kwa hiyo, inaaminika kuwa
Yesu na wanafunzi wake walikuwa wakizungumza na kufundisha kwa Kiarama.[27] Mapokeo
ya mdomo kwa mdomo ya mwanzo kabisa ya matendo na maneno ya Yesu bila shaka
yaliduru katika Kiarama. Hata hivyo, Injili nne zimeandikwa kwa kauli tofauti
kabisa, Kigiriki, lugha ya ustaarabu wa ulimwengu wa eneo la bahari ya
kimediterania, ilihudumia makanisa mengi, na kuyafanya yawe ya Kigiriki (Yanatumia
Kigiriki) badala ya Kipalestina (Kiarama). Alama za Kiarama bado zipo katika
Injili za Kigiriki. Kwa mfano, katika Marko 5:41, “Akamshika mkono kijana,
akamwambia, Talitha, kumi; tafsiri yake, Msichana, nakuambia, Inuka.” na
Marko 15:34 “Na saa tisa Yesu akapaza sauti yake kwa nguvu, Eloi, Eloi, lama
sabakthani? Maana yake, Mungu wangu, Mungu wangu, mbona umeniacha?”[28]
Ingawa, Injili
ya Marko katika Agano Jipya, Wasomi wa Kanisa wanaizingatia kuwa ndio Injili ya
kale zaidi, haijaandikwa na mwanafunzi wa Yesu. Wasomi wa Biblia kwa kutegemea
ushahidi uliopo katika Injili hiyo, wanahitimisha kuwa Marko mwenyewe hakuwa
mwanafunzi wa Yesu. Zaidi ya hayo, kwa mujibu wa wasomi hao, hawana yakini juu
ya huyo Marko alikuwa ni nani hasa. Mtunzi wa kale wa Kikristo, Eusebius (325 C .E.) ameripoti kuwa
Mtunzi wa kale mwingine, Papias (130
C .E.), alikuwa wa mwanzo kuihusisha Injili ya Marko kwa
John Mark, mfuasi wa Paulo.[29]
Wengine wanaonelea kuwa huyo mwandishi wa Marko huenda alikuwa mwanafunzi wa
Peter, pia wengine wanang`ang`ania kuwa huenda alikuwa ni mtu mwingine kabisa.
Hali hiyo hiyo
kwa Injili nyinginezo, ingawa Mathayo, Luka na Yohana ni majina ya wanafunzi wa
Yesu, watunzi wa Injili zinazobeba majina yao hawakuwa hao wanafunzi mashuhuri
wa Yesu, ispokuwa ni watu wengine waliotumia majina ya wanafunzi wa Yesu ili kuyafanya
maelezo yao yasadikike. Kwa hakika, Injili zote kiasili zinaduru katika mzingo
wa kutotajwa jina la mtunzi. Majina ya watunzi yamepewa vitabu hivyo na watu
wasiojulikana wa kanisa la mwanzo.[30]
|
Kitabu
|
Mtunzi
|
|
Mathayo
|
Hajulikani[31]
|
|
Injili ya Marko
|
Hajulikani[32]
|
|
Injili ya Luka
|
Hajulikani[33]
|
|
Injili ya Yohana
|
Hajulikani[34]
|
|
Matendo ya Mitume
|
Mtunzi wa Luka[35]
|
|
I, II, II, Yohana
|
Mtunzi wa Yohana[36]
|
J.B. Phillips,
kasisi wa kulipwa[37]
wa Kanisa kuu la Chichester , Kanisa la Kianglikana la
Uingereza, ameandika utangulizi ufuatao katika tafsiri yake ya Injili kwa
mujibu wa Mtakatifu Mathayo: “Mapokeo ya mwanzo yanaipachika Injili hii kwa
mwanafunzi wa Yesu aitwaye Mathayo, lakini wasomi wa kisasa karibu wote
wanapinga mtazamo huo. Mtunzi tunayeweza kumwita Mathayo bila shaka, kwa uwazi
kabisa ameshaandikwa katika fumbo lisiloelezeka “Q”,[38] kitu
ambacho kinaweza kuwa ni mkusanyo wa mapokeo ya simulizi za mdomo kwa mdomo.
Alitumia Injili ya Marko kwa uhuru, ingawa alipanga upya mpangilio wa matukio vilevile
katika mifano kadhaa alitumia maneno tofauti tofauti kwa kile ambacho kwa uwazi
kabisa ni kisa kile kile.”[39]
Injili ya nne (Yohana) ilipingwa ikichukuliwa kuwa ni uasi katka kanisa la
kwanza, na Injili hiyo haijui habari zozote zinazohusiana na Yohana, mwana wa
Zebedayo.[40] Katika
uamuzi wa wasomi wengi, Injili hiyo iliundwa na “shule” ya wanafunzi wa Yesu,
huenda ni huko Syria
Kupingana
Ushahidi wa
kuonyesha kutokuwa na uhakika wa mambo mengi yaliyomo katika Biblia, pia
unaweza kupatikana katika kupingana kwingi kwa maandiko ya Agano la Kale na Agano Jipya. Ifuatayo
ni mifano michache tu:
Agano
la Kale
1.
Watunzi wa Samweli
na Mambo ya Nyakati wanasimulia kisa kimoja kuhusu Mtume Daudi kufanya sensa ya
Wayahudi. Hata hivyo, katika 2 Samweli, inaeleza kuwa Mtume Daudi alitenda hilo kwa maelekezo ya Mungu, huku 1 Mambo ya Nyakati,
Daudi alitenda hilo
|
2 SAMWELI 24:1
Kuhesabu
Tena hasira za BWANA
ikawaka juu a Israeli, akamtia Daudi nia juu
|
1 NYAKATI 21:1
Kuhesabu
Tena Shetani
akasimama juu ya Israeli, akamshawishi Daudi kuwahesabu Israeli.
|
2.
Katika kuelezea
urefu wa baa la tauni lililotabiriwa na Gad,[42] mtunzi
wa 2 Samweli, analiorodhesha tukio hilo
|
2 SAMWELI 24:13
Baa la tauni
Basi Gadi akamwendea Daudi,
akamweleza, akamwambia, Basi miaka
saba ya njaa ikujie katika nchi yako? au miezi mitatu ukimbie mbele ya
adui zako, huku wakikufuatia? Au siku tatu iwe tauni katika nchi yako? Fanya
sahauri sasa, ufikiri, ni jawabu gani nimrudishie yeye aliyenituma.
|
1 NYAKATI 21:11-12
Baa la tauni
Basi Gadi akamwendea Daudi,
akamwambia, BWANA asema hivi, Kubali upendavyo; miaka mitatu ya njaa
au miezi mitatu kuangamia mbele ya adui zako, ukipatwa na upanga wa watesi
wako; au siku tatu upanga wa BWANA, yaani tauni katika nchi, na malaika wa
BWANA akiharibu kati ya mipaka yote ya Israeli.
|
3.
Katika 2 Nyakati,
Jehoiachin alielezwa kuwa alikuwa na miaka minane wakati alipoanza kutawala,
huku katika 2 Wafalme anaelezwa kuwa alikuwa na miaka kumi na nane.
|
2 NYAKATI 36:9
Umri
Yekonia alikuwa na umri
wa miaka minane (Biblia za kisasa zinaandika kumi na minane)
alipoanza kutawala; akatawala katika Yerusalemu miezi mitatu na siku kumi;
akafanya yaliyo mabaya machoni pa BWANA.
|
2 WAFALME 24:8
Umri
Yekonia alikuwa na umri
wa miaka kumi na minane alipoanza kutawala; akatawala miezi mitatu katika
Yerusalemu; na jina la mama yake aliitwa Nehushta binti Elnathan wa
Yerusalemu.
|
4.
Mtunzi wa 2
Samweli alieleza idadi ya Wasyria waliokufa katika kipindi cha vita na Mtume
Daudi kuwa walikuwa watu mia saba, huku mtunzi wa 1 Nyakati ametoa idadi yao
|
2 SAMWELI 10:18
Waliouawa
Wakakimbia Washami mbele
ya Israeli; naye Daudi akawaua katika Washami, watu wa magari mia saba,
na wapanda farasi arobaini elfu, naye akampiga huyo Shobaki, jemadari
wa jeshi lao, hata akafa huko.
|
1 NYAKATI 19:18
Waliouawa
Washami Wakakimbia mbele
ya Israeli; naye Daudi akawaua katika Washami, watu wa magari saba elfu,
na askari waendao kwa miguu arobaini elfu, naye akamwua na Shobaki,
jemadari wa jeshi.
|
Ingawa wengine
wanaweza kusema kuwa kuongezeka au kuondoka kwa ‘1’ au zero si kitu cha muhimu
sana, kwa kuwa ni kasoro za kunukuu tu, kwa hapa hilo silo tunalojadili kwa
sababu Wayahudi walikuwa wanaandika kwa maneno idadi ya namba zao na
hawakutunia namba.
Hitilafu kama
hizo haziwezi kukubalika kuwa ni sehemu ya andiko takatifu lililofunuliwa.
Zaidi ya hayo, yanathibitisha uwezekano wa kukosea kwa utunzi wa wanadamu na
zaidi zinathibitisha kuwa maandiko ya Agano la Kale hayakulindwa na Mungu.
Agano
Jipya
Katika Agano
Jipya kunapatikana idadi kubwa ya kupingana kule kule kulikokuwepo katika Agano
la kale. Ifuatayo ni mifano michache tu:
1.
Injili inatoa maelezo
tofauti tofauti kuhusu ni nani aliyebeba msalaba unaodhaniwa kuwa ndio
aliosulibiwa nao Yesu. Katika Mathayo, Marko, na Luka, mtu huyo alikuwa ni
Saimoni Mkananayo, na katika Yohana, alikuwa ni Yesu.
|
LUKA 23:26[43]
Msalaba
Na walipokuwa wakimwondoa
walimkamata mtu mmoja, Simoni Mkirene, aliyekuwa ametoka shamba, wakamtwika
msalaba, akauchuka nyuma yake Yesu.
|
YOHANA, 19:16
Msalaba
Basi ndipo alipomtia
mikononi mwao ili asulubiwe; nao wakampokea Yesu. Akatoka, hali
akijichukulia msalaba wake, mpaka mahala paitwapo Fuvu
|
2.
Baada ya
“kusulubiwa” kwa Yesu, Injili inasema tofauti tofauti kuhusu ni nani
aliyetembelea kaburi lake, wakati tukio hilo
lilipotokea kabla ya kuchomoza jua, huku Injili ya Marko ikieleza kuwa hilo hilo kaburi lilikuwa limefungwa hadi
pale malaika aliposhuka mbele yao na
kulibiringisha jiwe hilo
|
MARKO 16:1-2
Kutembelea
Hata sabato ilipokwisha kupita,
Mariamu Magdalene na Mariamu mamaye Yakobo, na Salome walinunua manukato
wapate kwenda kumpaka. Hata alfajiri mapema, siku ya kwanza ya juma, wakaenda
kaburini, jua lilipoanza kuchomoza,
|
YOHANA 20:1- 4[44]
Kutembelea
Hata siku ya kwanza ya
juma Mariamu Magdalene alikwenda kaburini alfajiri, kuangalia
|
MATHAYO 28:1-2
Kutembelea
Hata sabato ilipokwisha, ikapambazuka
siku ya kwanza ya juma, Mariamu Magdalene na Mariamu yule wa pili, walikwenda
kulitazama kaburi. Na tazama, palikuwa na tetemeko kubwa la nchi; kwa sababu
malaika wa Bwana alishuka kutoka mbinguni, akaja akiliviringisha lile jiwe
akalikalia.
|
3.
Agano Jipya linatoa
maelezo tofauti tofauti kuhusu majaaliwa ya Yuda Iskariote na pesa alizozipokea
kwa kumsaliti Yesu. Katika Mathayo, Yuda alijiua mwenyewe, huku katika Matendo,
alianguka kondeni na kufia huko.
|
MATHAYO 26:3-6
Majaaliwa ya Yuda
Kisha Yuda, yule mwenye
kumsaliti, alipoona ya kuwa amekwisha kuhukumiwa, alijuta, akawarudishia
wakuu wa makuhani na wazee vile vipande thelethini vya fedha, akasema,
Nalikosa nilipoisaliti damu isiyo na hatia. Wakasema, Basi, haya yatupasani
sisi? Yaangalie haya wewe mwenyewe. Akavitupa vile vipande vya fedha katika
hekalu, akaondoka; akaenda, akajinyonga.
|
MATENDO YA MITUME 1:18
Majaaliwa ya Yuda
(Basi mtu huyu alinunua konde
kwa ijara ya udhalimu; akaanguka kwa kasi akapasuka, matumbo yake yote
yakatoka.
|
4.
Kinapolinganishwa
kizazi cha Yesu kwa upande wa Daudi katika Mathayo 1:6-16, na Luka 3:23-31,
kuna tofauti kubwa mno. Mosi, katika Mathayo, kuna wazazi 26 walio kati ya Yesu
na Daudi huku katika Luka kuna wazazi 41. Pili, majina katika orodha zote mbili
yanatofautiana kimsingi baada ya Daudi, ni majina mawili tu yanayofanana: nayo
ni Yusufu na Zorobabel. Ajabu sana, orodha zote mbili zinaanza na Yusufu, eti
ndiye baba yake Yesu, lakini katika Mathayo, mtunzi anarekodi kuwa babu wa
kuumeni wa Yesu ni Yakobo, huku katika Luka anamtaja kuwa ni Heli. Kama mtu
atakubali pendekezo la kuwa moja ya orodha hizo ndio inataja kizazi cha Maria, hilo kama hizo katika Injili
kwa uwazi kabisa ni makosa yanayotia kivuli cha shaka kuhusu uhakika wake wa
kuwa ni maandiko matakatifu yaliyofunuliwa. Kwa hiyo, wasomi wengi wa Kikristo,
leo hii, wanavitazama vitabu vya Agano la Kale na Jipya kuwa ni maelezo ya wanadamu
wanayoyaamini kuwa yalifunuliwa na Mungu. Hata hivyo, hata madai ya kudai kuwa
maandiko hayo yalifunuliwa na Mungu ni ya kuulizwa kwa kuwa yanaashiria kuwa
Mungu amewafunulia watunzi waandike makosa na kupingana ndani ya Kitabu chake
Kitakatifu.
Kuthibitisha
uhalisia wa maagano yote mawili Jipya na la Kale ni jambo la kuhojiwa, hivyo inawezekana
kusema kwa uhakika kabisa kuwa Biblia haiwezi kutumiwa na kuwa ndicho chanzo
rejeo cha uhakika katika kuthibitisha suala la Yesu alikuwa nani, wala kuthibitisha yaliyomo
katika ujumbe wake.
Quran
Kwa upande
mwingine, Quran – inayoaminiwa na Waislamu kuwa ni neno la Mungu lililofunuliwa kwa
Mtume Muhammad (SAW) iliandikwa na kuhifadhiwa kwa moyo, kuanzia mwanzo hadi
mwisho wake, ndani ya kipindi cha maisha ya Mtume Muhammad mwenyewe.
Ndani ya mwaka
mmoja baada ya kifo chake, matini ya kwanza iliyosawa sawa iliandikwa na kukamilishwa.[46]
Na ndani ya miaka kumi na nne baada ya kifo chake, nakala zilizoidhinishwa
(Nakala za Athumani) zilitengenezwa kutokana na mswada huo wa kiwango cha sawa
sawa[47]
zilipelekwa katika makao makuu ya majimbo ya Kiislamu, na zile nakala
zisizoidhinishwa ziliharibiwa.[48]
Tangu kufa kwa
Mtume mwaka 632 CE, idadi kubwa ya watu - inayoongezeka - katika kila mfululizo
wa vizazi wameshahifadhi kwa moyo matini yote ya Quran kuanzia mwanzo mpaka
mwisho. Leo hii wapo makumi elfu ya watu duniani wanasoma Quran yote, kwa moyo,
katika mwezi wa Ramadhani kila mwaka, na katika matukio mengine.
Mmojawapo wa
wataalamu wa mambo ya mashariki, Kenneth Cragg, amesema yafuatayo kuhusu
kuhifadhiwa kwa moyo na kulindwa kwa maandiko ya Quran, “Tukio la kusomwa Quran
linamaanisha kuwa Mandiko hayo yamepitia karne nyingi kwa mfuatano wa moyo wa
kuipenda usiovunjika. Kwa hiyo, haiwezi, kushughulikiwa kama
ni kitu cha kale, wala kuwa ni waraka wa kihistoria wa yaliopita.”[49] Mtaalamu
mwingine wa mambo ya mashariki, William Graham, ameandika “Kwa mamilioni ya
Waislamu wasio na Idadi, kwa zaidi ya karne kumi na nne za historia ya Uislamu,
‘Andiko’ al-kitabu kimekuwa ndicho kitabu kilichofunzwa, kisomeshwa na
kusambazwa kwa njia ya kukikariri kwa sauti na kukihifadhi. Quran iliyoandikwa
inaweza ‘kurekebisha’ kwa uwazi utunzi wa maandiko ya Neno la Mungu kwa njia isiyopata kujulikana
katika historia, lakini utunzi wa kitabu cha Quran unatambulika kwa ukamilifu
na utimilifu wake inaposomwa kwa usahihi.”[50] Ndio
mtaalamu mwingine, John Burton, anaeleza: “Mfumo wa kusambaza Quran kutoka
kizazi kimoja hadi kinachofuata kwa kuwataka watoto wahifadhi kwa njia ya mapokeo
ya mdomo kutoka kwa wazee wao, kwa kiasi fulani tangu mwanzo wake, umepunguza
makali ya hatari ya kutegemea moja kwa moja rekodi za maandishi…”[51]
Mwishoni mwa kazi kubwa ya kuikusanya Quran, Burton ameeleza kuwa maandiko ya
Quran yanayopatikana leo hii ni “maandiko yaliyotufikia katika mfumo uliopangwa
na kuthibitishwa na Mtume… Kile tulicho nacho mikononi mwetu leo hii ni msahafu
[52] wa
Muhammad.”[53]
Uhakiki
wa Maandiko
Msingi huo huo
wa uchambuzi uliotumiwa katika miswada ya Biblia na wasomi wa Biblia na ambao
umeweka wazi dosari na mabadiliko ya Biblia, umetumika kwa miswada ya Quran
iliyokusanywa pamoja kutoka sehemu zote za dunia. Mswada wa kale wa Quran unapatikana
katika Maktaba ya Congress Washington, Makumbusho ya Chester Beatty Dublin,
Ireland, Makumbusho ya London , vile vile
Makumbusho ya Tashkent Munich
Kupingana
katika Quran
Quran inabakia
na uhalisia wa lugha yake; Kiarabu, na Quran inawapa changamoto wale wanaoisoma
katika Sura ya An-Nisaa, 4:82, wagundue makosa ndani ya Quran, kama hawaiamini kama ni kweli inatoka kwa Mungu.
"أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ
غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلاَفًا كَثِيراً"
"Hebu hawaizingatii hii
Qur'ani? Na lau kuwa imetoka kwa asiyekuwa Mwenyezi Mungu bila ya shaka
wangelikuta ndani yake khitilafu nyingi." An-Nisaa, 4:82
Mifano
michache ya “kupingana kwa wazi” imetajwa sana
|
Sura Al-An’aam 6:14
Sema: Je, nimchukue rafiki
mlinzi asiyekuwa Mwenyezi Mungu, ambaye ndiye Muumba mbingu na ardhi, naye
ndiye anayelisha wala halishwi? Sema: Mimi nimeamrishwa niwe wa kwanza wa
wenye kusilimu. Na wala kabisa usiwe miongoni wa washirikina.
|
Sura Al-Aaraf 7:143
…Basi alipojionyesha Mola Mlezi wake kwa mlima,
aliufanya uvurugike, na Musa akaanguka chini amezimia. Alipozindukana
alisema: Subhanaka, Umetakasika! Natubu kwako, na mimi ni wa kwanza wa
Waumini.
|
Aya ya kwanza inamtaja
Mtume Muhammad (SAW), aliyeambiwa awafahamishe wapagani wa zama zake kuwa yeye
kamwe hatokubali masanamu yao
Sawasawa na,
“siku moja mbele ya Mungu” iliyotajwa katika aya mbili zifuatazo:
|
Sura Al-Sajdah 32:5
Anapitisha mambo yote
yalio baina ya mbingu na ardhi, kisha yanapanda kwake kwa siku ambayo
kipimo chake ni miaka elfu kwa mnavyohisabu nyinyi.
|
Sura Al-Mi’raaj 70:4
Malaika na Roho hupanda
kwendea kwake katika siku ambayo kadiri yake ni miaka khamsini elfu!
|
Aya mbili hizo
zinaashiria matukio mawili tofauti kabisa. Aya ya kwanza inaashiria uwezo wa kuituma
na kuirejesha ripoti katika siku inayofanana na miaka elfu ya maisha ya
kibinadamu.[55] Na ya
pili inaashiria kupaa kwa malaika kutoka dunia hadi mbingu za juu, jambo ambalo
linawachukua hao malaika siku moja tu iliyo sawa na miaka hamsini elfu 50,000
ya kibinadamu.[56] Mungu hasimamiwi
na wakati. Yeye ameuumba wakati na kuufanya uwe unahusiana na viumbe
wanaoendeshwa na huo wakati. Kwa hiyo, kwa mujibu wa mahesabu ya wanasayansi wa
kisasa, mwaka mmoja wa Mars ni sawa na siku 687 za Dunia, wakati mwaka mmoja wa
Uranusi ni sawa na miaka 84 ya Dunia.[57]
Matini ya Quran
ina uthabiti unaotambulika kwa mada zake na uwasilishaje wake. Katika
utangulizi wa moja ya tafsiri bora ya Quran ya mtaalamu wa mambo ya
kimashariki, mfasiri, Arthur John Arberry, anaandika: “Kuna hazina ya habari ya
viini vilivyoshikamana vinavyotembea katika Quran yote; kila Sura[58]
inachanganua au inadokeza[59]
moja au mengi miongoni mwa hazina hizo. Kwa kutumia lugha ya kimziki, kila Sura
ni utungo wa furaha uliotungwa kwa dhamira kuu yenye kujirudiarudia[60] kwa
Sura yote au vipande vipande, mlinganisho unaongezwa nguvu na midundo mbali
mbali ya kistadi sana
Marejeo ya
kisayansi ndani ya maandiko ya Quran yamethibitisha kuwa ni ya uhakika na yenye
ubora usioelezeka. Katika muhadhara uliotolewa katika French Academy
Akiongelea
kuhusu utunzi wa Quran, Profesa Reynold A. Nicholson amesema, “Tuna [ndani ya
Kuruna] vitu vya kipekee na mamlaka isiyokanushika kwa mfululizo wa asili na
maendeleo ya mwanzo ya Uislamu, vitu kama
hivyo, havipo katika Ubudha wala Ukristo wala dini yoyote ya kale.”[63]
Kwa hiyo, ni Quran
pekee inayowakilisha kama njia madhubuti ya
kutoa uamuzi juu ya Yesu alikuwa ni nani na ujumbe wake ulikuwa ni nini. Zaidi
ya hayo, vilevile Quran inaweza kutumika kuamua ni kwa kiwango gani baadhi ya
maneno ya ufunuo wa Mungu yanaendelea kuwepo ndani ya Biblia.
Katika Quran,
Mungu anawaamuru walioamini wayakubali, - na hiyo ikiwa ni sehemu ya imani yao - maneno matakatifu yaliyofunuliwa kwa Mtume Musa,
yanayojulikana kama Torati, na Mtume Daudi
katika Zaburi asilia; na Yesu katika Injili asilia. Waislamu wote wanapaswa
kuamini vitabu vyote vilivyofunuliwa. Hata hivyo, kama ilivyoelezwa katika
Quran, vitabu vyote vilivyofunuliwa kabla ya Quran havipo kama
vilivyokuwa. Watu wamebadilisha sehemu za vitabu hivyo ili ziafikiane na
matamanio yao
"فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ
ثُمَّ يَقُولُونَ هَـذَا مِنْ عِندِ اللّهِ لِيَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً
فَوَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا
يَكْسِبُونَ"
"Basi ole wao wanaoandika kitabu kwa mikono yao yao
Zaidi ya hayo,
katika Agano la Kale ,
Mungu ananukuliwa katika Yeremia 8:8 akisema, “Mwasemaje, Sisi tuna akili,
na Torati ya BWANA tunayo pamoja nasi? Lakini tazama, kalamu yenye uongo ya
waandishi imeifanya kuwa uongo.”[64]
Sura
ya Pili: Yesu Mwanadamu
Kama
ilivyoonyeshwa katika sura iliyopita, maandiko ya Biblia, maagano yote mawili;
Jipya na la Kale ,
ni chanzo kisichotegemewa, na kwa hiyo, hakiwezi kutumiwa kama
njia ya uhakika wa kuujua ukweli kuhusu mtu aliyeitwa Yesu Kristo au kuhusu
kazi na ujumbe wake. Hata hivyo, ukaguzi wa makini wa maandiko haya katika
mwangaza wa aya za Quran utafunua baadhi ya ukweli unaomuhusu Yesu aliyeishi
katika Biblia.
Mtume
Kwa kupitia Quran,
kimsingi Yesu ametambulishwa kuwa ni Mtume wa Mungu. Katika Sura As-Saff 61:6,
Mungu anamnukulu Yesu kama ifuatavyo:
"وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ
إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ
التَّوْرَاةِ ..."
"Na Isa bin Mariamu
aliposema: Enyi Wana wa Israili! Hakika mimi ni Mtume wa Mwenyezi Mungu kwenu,
ninayethibitisha yaliyokuwa kabla yangu katika Taurati…" As-Saff 61:6
Kuna aya
nyingi katika Agano Jipya zinazounga mkono utume/unabii wa Yesu. Zifuatazo ni
aya chache tu miongoni mwa aya hizo: katika Mathayo 21:11, watu wa zama za Yesu
wamerekodiwa wakimchukulia Yesu kuwa ni mtume: “Makutano wakasema, Huyu
ni yule nabii, Yesu, wa Nazareti ya Galilaya.” Katika Marko, 6:4,
imeelezwa kuwa Yesu amejitaja yeye mwenyewe kuwa ni mtume: “Yesu akawaambia,
Nabii hakosi heshima, ispokuwa katika nchi yake mwenyewe, na kwa jamaa
zake, na nyumbani kwake.” Katika aya zifuatazo, Yesu anachukuliwa kuwa
ametumwa akiwa ni mjumbe. Katika Mathayo 10:40, imedaiwa Yesu amesema kuwa: “Awapokee
ninyi, anipokee mimi, naye anipokeaye mimi, ampokea aliyenituma.”
Katika Yohana 17:3, pia, Yesu alinukuliwa akisema: “Na uzima wa milele ndio
huu, Wakujue wewe, Mungu wa pekee wa kweli, na Yesu Kristo uliyemtuma.”[65]
Mtu
Aya za ufunuo
wa Quran sio tu zinathibitisha utume wa Yesu, lakini pia zinakana kiwazi wazi
uungu wa Yesu. Katika Sura ya Al-Maaidah, 5:75, Mungu anaashiria kuwa Yesu
alikula chakula, tendo ambalo ni la kibinadamu, na kwa uwazi kabisa halimfai
Mungu.
"مَّا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ
مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ كَانَا يَأْكُلاَنِ الطَّعَامَ انظُرْ
كَيْفَ نُبَيِّنُ لَهُمُ الآيَاتِ ثُمَّ انظُرْ أَنَّى يُؤْفَكُونَ"
"Masihi mwana wa Maryam
si chochote ila ni Mtume. Wamekwishapita Mitume kabla yake. Na mama yake
nimwanamke mkweli. Wote wawili walikuwa wakila chakula. Angalia jinsi
tunavyowabainishia Aya, kasha angalia vipi wanavyogeuzwa." Al-Maaidah,
5:75
Kuna vifungu
vingi katika Agano Jipya vinavyokana uungu wa Yesu. Kwa nfano, katika Mathayo
19:17, Yesu alimjibu yule aliyemtambulisha yeye kama
ni “Mwalimu mwema” kwa kusema “Akawaambia, Kwani kuniuliza habari ya wema? Aliye
mwema ni mmoja…” Kama Yesu amekataa kuitwa “mwema”,[66] na
ameeleza kuwa ni mungu pekee ndiye aliyemwema wa kweli, naye kwa uwazi kabisa
ameashiria kuwa yeye si Mungu. Katika Yohana 14:28, yesu alikuwa anasema: “Mlisikia
ya kwamba mimi niliwaambia, Naenda zangu, tena naja kwenu. Kama mngalinipenda,
mngalifurahia kwa sababu naenda kwa Baba; kwa maana Baba ni mkuu kuliko mimi.”
Kwa kusema “Baba” ni mkuu kuliko yeye, Yesu amejitenganisha na Mungu. Pia
katika Yohana 20:17, Yesu alimwambia Mariam Magdalene awaambie wafuasi zake: "Yesu
akawaambia, Usinishike, kwa maana sijapaa kwenda kwa Baba. Lakini enenda kwa
ndugu zangu ukawaambie, ninapaa kwenda kwa Baba yangu naye ni Baba yenu, kwa
Mungu wangu naye ni Mungu wenu.” Yesu amemwashiria Mungu kuwa ni “Baba
yangu na Baba yenu” amesisitiza zaidi, tofauti yake na Mungu. Zaidi ya hayo, Yesu
amemwashiria Mungu kuwa ni “Mungu wake”, hakutoa nafasi kwa yoyote kudai kiujanja
ujanja kuwa Yeye Yesu ndiye Mungu.
Ingawa katika
baadhi ya maandiko ya Paulo, yaliyochukuliwa na kanisa kuwa ni matakatifu, Yesu
anaonyeshwa kuwa ni “mtu” ametofautiana na kutengana na Mungu. Katika 1
Timotheo 2:5, Paulo anaandika “Kwa sababu Mungu ni mmoja, na mpatanishi kati
ya Mungu na wanadamu ni mmoja, Mwanadamu Kristo Yesu.”
Pia kuna aya
katika Quran zinazothibitisha utu wa Mtume Muhammad (SAW), ili kuwakinga
wafuasi wake wasimapandishe na kuwa na hali za uungu au nusu Mungu, kama ilivyofanywa kwa Nabii Yesu. Kwa mfano, katika Sura
ya Al-Kahfi 18:110, Allah anamwelekeza Mtume Muhammad (SAW) awafahamishe wote
wanaosikia ujumbe wake:
"قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ
أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ..."
"Sema: Mimi ni mwanadamu kama nyinyi. Ninaletewa Wahyi kwamba Mungu wenu ni Mungu
Mmoja…" Al-Kahfi 18:110
Katika sura Al-A'raaf 7:187,
pia, Allah anamuelekeza Mtume Muhammad (SAW) akiri kuwa Siku ya Hukumu
inajulikana na Mungu tu.
"يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ
إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ..."
"Wanakuuliza hiyo Saa (ya
mwisho) itakuwa lini? Sema: Kuijua kwake kuko kwa Mola Mlezi wangu. Haidhihirishi
hiyo kwa wakati wake ila Yeye…" Al-A'raaf 7:187
Katika Injili,
kwa mujibu wa Marko 13:31-32, vilevile, Yesu anaripotiwa kukana kuwa hana elimu
ya kujua lini itakuja saa ya mwisho ya dunia hii, anasema: “Mbingu na nchi
zitapita; lakini maneno yangu hayatapita kamwe. Walakini habari ya siku ile
na saa ile hakuna aijuaye, hata malaika walio mbinguni, wala Mwana, ila Baba.”
Moja ya sifa za Mungu ni mjuzi, mjuzi wa kila kitu. Kwa hiyo, kukataa kwa Yesu
kuwa hajui siku ya hukumu pia ni kukataa uungu, kwa kuwa yule asiyejua muda wa
saa ya mwisho hawezi kuwa Mungu.[67]
Dhana
sahihi
Quran
inathibitisha maelezo ya Biblia kuhusu Yesu kuwa amezaliwa na bikira. Hata
hivyo, katika vifungu vya Quran kuhusu kuzaliwa kwa Yesu inasema, Mariamu
alikuwa ni mwanamwali asiyeolewa na ambaye maisha yake yalitolewa na mama yake yawe
ya kumwabudu Mungu. Alipokuwa anaabudu katika eneo la kidini la kujitengea na
watu, malaika alimjia na kumweleza juu ya kushika mimba kwake kuliko karibia
mno.
"إِذْ قَالَتِ الْمَلآئِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللّهَ
يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ
وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ"
"Na pale Malaika
waliposema: Ewe Maryamu! Hakika Mwenyezi Mungu anakubashiria (mwana) kwa neno
litokalo kwake. Jina lake
ni
"قََالَتْ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي وَلَدٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي
بَشَرٌ قَالَ كَذَلِكِ اللّهُ يَخْلُقُ مَا يَشَاء إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا
يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ."
"Maryamu akasema: Mola
wangu Mlezi! Vipi nitampata mwana na hali hajanigusa mwanaadamu? Mwenyezi Mungu
akasema: Ndivyo vivyo hivyo, Mwenyezi Mungu huumba apendacho. Anapohukumu
jambo, huliambia: Kuwa! Likawa. Aal-‘Imran
3:47
Hata hivyo, Quran
inafafanua kuwa kuzaliwa kwa Yesu Kibikira hakujambadilisha hali ya ubinadamu.
Kuumbwa kwake ni sawa na kuumbwa kwa Adamu, ambaye hakuwa na baba wala mama.
"إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ
مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ."
"Hakika mfano wa Isa kwa
Mwenyezi Mungu ni kama mfano wa Adam;
alimuumba kwa udongo kisha akamwambia: Kuwa! Basi akawa. Aal-‘Imran 3:59
Miujiza
Vifungu vya Quran
kuhusu mahubiri ya Yesu vinathibitisha miujiza yake mingi[68]
iliyotajwa katika Biblia. Kwa mfano, Quran inaeleza kuwa Yesu alikuwa ni mjumbe
wa Mungu tangu kuzaliwa kwake, na mwujiza wake wa kwanza ulikuwa ni kuzungumza
akiwa ni mtoto mchanga. Mariamu baada ya kumzaa Yesu, watu walimtuhumu kwa
uasherati. Badala ya kujibu tuhuma zao, alimwashiria mwanawe aliyemzaa
karibuni:
"فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَن كَانَ
فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ
وَجَعَلَنِي نَبِيًّا."
"Akawaashiria (mtoto). Wakasema: Vipi tumsemeze aliyebado
mdogo yumo katika malezi? (Mtoto) akasema: Hakika mimi ni mtumwa wa Mwenyezi Mungu.
Amenipa Kitabu, na amenifanya Nabii." Maryam
19:29-30
Miongoni mwa
miujiza yake ni kufufua wafu, kuponya wakoma, na kufanya vipofu waone, Quran
inarekodi miujiza mingine isiyotajwa katika Biblia. Nabii Yesu aliwaunda ndege kwa
udongo mfinyanzi, kisha akawapulizia na wale ndege wakaruka, wakiwa hai. Lakini
nukta inayosisitizwa na Quran ni kuwa wakati wowote ule Yesu alipotekeleza
miujiza, aliwaeleza watu kuwa hilo
Kwa bahati
mbaya, wale wanaodai uungu wa Yesu, siku zote, wanang`ang`ania miujiza kama ndio ushahidi. Hata hivyo, mitume wengine
wamenukuliwa kuwa wamefanya miujiza kama hiyo
katika Agano la Kale.
|
Yesu aliwalisha watu 5,000
kwa vipande vitano vya mkate na samaki wawili.
|
Elisha aliwalisha watu 100
--- (2 Wafalme 4:44)
|
|
Yesu aliwaponya wakoma.
|
Elisha alimtibu mkoma
Naaman (2 Wafalme 5:14).
|
|
Yesu alimfanya kipofu aone.
|
Elisha alimfanya kipofu
aone (2 Wafalme 6:17 na 20).
|
|
Yesu alifufua wafu.
|
Elijah alifanya hayo hayo
(1 Wafalme 17:22) Pia na Elisha ameyafanya (2 Wafalme 4:34). Vilevile hata
mifupa ya Elisha inawafufua wafu (2 Wafalme 13:21).
|
|
Yesu alitembea katika
maji.
|
Musa na watu wake walivuka
bahari maiti (Kutoka 14:22).
|
Pia kuna andiko katika Agano Jipya
linalothibitisha kuwa Yesu hakutenda kwa uwezo wake. Yesu ananukuliwa katika
Yohana 5:30, akisema: “Mimi siwezi kufanya neno mwenyewe; kama
nisikiavyo ndivyo nihukumuvyo; na hukumu yangu ni ya haki, kwa sababu
siyatafuti mapenzi yangu mimi, bali mapenzi yake aliyenipeleka.”. Katika
Matendo 2:22, Paulo anandika: “Enyi waume wa Israeli, sikilizeni maneno
haya: Yesu wa Nazareti, mtu aliyedhihirishwa kwenu na Mungu kwa miujiza na
ajabu na ishara, ambazo Mungu alizifanya kwa mkono wake kati yenu, kama ninyi wenyewe mnavyojua.”
“Ushahidi”
wa Uungu wa Yesu
Kuna baadhi ya
mistari iliyotafsiriwa na makanisa ya Kikatoliki pamoja na Kiprotestanti kuwa
ndio ushahidi wa uungu wa Yesu Kristo. Hata hivyo, kwa uchunguzi wa kina kuhusu
mistari hiyo, imekuwa ni dhahiri kuwa, ama maneno yake ni tata, yanayoacha tafsiri
nyingi tofauti tofauti, au imeongezwa na haikuwepo katika miswada ya mwanzo ya
mapokeo ya Biblia. Ifuatayo ni baadhi ya mistari hiyo iliyotajwa sana
1.
Mwanzo na Mwisho
Katika kitabu
cha Ufunuo 1:8, inadokezwa kuwa Yesu amesema yafuatayo kujihusu yeye mwenyewe: “Mimi
ni Alfa na Omega, mwanzo na mwisho, asema Bwana Mungu, aliyeko na aliyekuwako
na atakayekuja, Mwenyezi”. Hizi ni sifa za Mungu. Kwa hiyo, hapa Yesu, kwa
mujibu wa Wakristo wa mwanzo, anadai uungu. Hata hivyo, hayo maneno yalitajwa
hapo juu ni kwa mujibu wa toleo la King
Jamesla Revised Standardla
New Americankama ifuatavyo: “Bwana Mungu
anasema: “Mimi ni wa mwanzo na wa Mwishom…” Ikiwa na marekebisho
haya, inadhihirika kuwa, mstari huu ulikuwa ni maelezo ya Mungu na sio maelezo
ya Mtume Yesu.
2.
Maisha ya kabla ya Kristo
Mstari
mwingine unaotumiwa sana la Kale ,
vilevile katika Quran. Yeremia anajielezea mwenyewe katika Kitabu Cha Yeremia
1:4-5 kama ifuatavyo:
“Neno la
BWANA lilinijia, kusema, Kabla sijakuumba katika tumbo nalikujua, na kabla
hujatoka tumboni, nalikutakasa; nimekuweka kuwa nabii wa mataifa.”
Nabii
Suleimani anaripotiwa katika Mithali 8:23-27, ya kuwa amesema, “Nalitukuka
tokea milele, tangu awali, kabla haijawako dunia. Wakati visipokuwako
vilindi nalizaliwa, Wakati zisipokuwako chemchemi zilizojaa maji. Kabla milima
haijawekwa imara, Kabla ya vilima nalizaliwa. Alipokuwa hajaiumba dunia,
wala makonde, Wala chanzo cha mavumbi ya dunia; Alipozithibitisha mbingu
nalikuwako…"
Kwa mujibu wa Ayubu
38:4 na 21, Mungu amemtambulisha Nabii Ayubu kama
ifuatavyo: “Ulikuwa wapi nilipoiweka misingi ya nchi? Haya! Sema, kama ukiwa unafahamu.”
Katika Quran,
Sura ya Al-A’aaraf, 7:172, Mungu
anaeleza kuwa mwanadamu alikuwepo kiroho kabla ya kuumbwa ulimwengu wa kimwili.
"وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ
وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا
أَن تَقُولُواْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ."
"Na pale Mola wako Mlezi
alipowaleta katika wanaadamu kutoka migongoni mwa kizazi chao, na akawashuhudisha
juu ya nafsi zao, akawaambia: Je, Mimi si Mola Mlezi wenu? Wakasema: Kwani!
Tumeshuhudia. Msije mkasema Siku ya Kiyama sisi tulikuwa tumeghafilika na
hayo." Al-A’aaraf, 7:172
Kwa hiyo,
maelezo ya Mtume Yesu, “Yeye Ibrahimu asijakuwako, mimi niko”. Hayawezi
kutumiwa kuwa ni ushahidi wa uungu wake. Katika muktadha wa Yohana 8:54, Yesu
amedaiwa kuwa ametamka kuhusu ujuzi wa Mungu kwa Mitume yake, ambayo inatangulia
tarehe ya kuumbwa kwao katika ulimwengu huu.
3.
Mwana wa Mungu
Ushahidi
mwingine uliotumiwa kwa ajili ya uungu wa Yesu ni kule kutumiwa sifa ya “Mwana wa Mungu” kwa Yesu.
Hata hivyo, kuna sehemu nyingi katika Agano la Kale ilipotumiwa sifa hiyo kwa watu wengine.
Mungu alimwita
Israeli (Nabii Yakubu) “Mwanawe” pale alipomuelekeza Mtume Musa aende kwa
Firauni katika Kutoka 4:22-23, “Nawe umwambie Farao, BWANA asema hivi, Israeli
ni mwanangu mimi, mzaliwa wa kwanza wangu; nami nimekuambia, Mpe mwanangu
ruhusa aende, ili apate kunitumikia…”[69]
Katika 2
Samweli 7:13-14, Mungu anamwita Nabii Suleimani Mwanawe, "Yeye ndiye
atakayejenga nyumba kwa jina langu, nacho kiti cha enzi cha ufalme wake
nitakifanya imara milele. Mimi nitakuwa baba yake, naye atakuwa mwanangu…"
Mungu
alimuahidi Nabii Daudi kumfanya mwanawe katika Zaburi 89:26-27: “Yeye ataniita,
Wewe baba yangu, Mungu wangu na mwamba wa wokovu wangu. Nami nitamjalia kuwa
mzaliwa wangu wa kwanza, Kuwa juu sana
Malaika
wanachukuliwa kuwa ni “wana wa Mungu” katika kitabu cha Ayubu 1:6, “Ilikuwa,
siku moja ambayo hao wana wa Mungu walikwenda kujihudhurisha mbele za
BWANA, Shetani naye akaenda kati yao
Katika Agano
Jipya, kuna marejeo mengi ya “mwana wa Mungu” ya watu wengine wasio Yesu. Kwa
mfano, pale mtunzi wa Injili kwa mujibu wa Luka amewaorodhesha wahenga wake
hadi kwa Adamu, ameandika: Luka 3:38 “Wa Enoshi, wa Sethi, wa Adamu, wa
Mungu”.[72]
Baadhi ya watu
wanadai kuwa kile cha kipekee kilichopo kwa Yesu ni kuwa yeye ndiye mwana wa
pekee wa kuzaliwa[73] Mwana
wa Mungu, huku hao wengine ni “wana wa Mungu tu.” Hata hivyo, Mungu
ananukuliwa akimwambia Mtume Daudi, katika Zaburi 2:7, “Nitaihubiri amri,
BWANA aliniambia, Ndiwe mwanangu, Mimi leo nimekuzaa.”
Pia inapaswa ijulikane
kuwa hakuna hata sehemu moja katika Injili ambapo Yesu alijiita yeye mwenyewe
kuwa yeye hasa ndiye “mwana wa Mungu”.[74]
Badala yake, amenukuliwa kuwa amekariri kujiita “Mwana wa Adamu” (mfano Luka
9:22) kwa mara zisizohesabika. Na katika Luka 4:41, kwa hakika amekataa kuitwa
“Mwana wa Mungu”: “Pepo nao waliwatoka watu wengi, wakipiga kelele na kusema,
Wewe u Mwana wa Mungu. Akawakemea, asiwaache kunena, kwa sababu walimjua kuwa
ndiye Kristo.”
Kwa kuwa Wayahudi
wanaamini kuwa Mungu ni Mmoja, na hana mke wala mtoto kwa maana halisi yoyote
ile, ni wazi kuwa ibara “mwana wa Mungu” kwa Wayahudi ina maana ya “Mtumishi wa
Mungu tu” yaani mtu aliye karibu na Mungu, kwa sababu ya huduma yake ya
kiimani, akiwa kama mtoto kwa baba yake. Wakristo waliokuja kutoka katika
historia za kuwa walikuwa ni Wagiriki au Warumi, baadaye waliitumia vibaya
istilahi hiyo. Kwani katika urithi wao, “mwana wa Mungu” inamaanisha mungu ana
mwili au mtu aliyezaliwa kwa muungano wa kimwili kati ya mungu mwanamume na
mwanamke.[75] Wakati
Kanisa lilipoacha msingi wa Kiyahudi, lilitwaa dhana ya kipagani ya “mwana wa
Mungu”, ambayo kwa ukamilifu, ilikuwa ni tofauti na matumizi ya Kiyahudi.[76]
Kwa hiyo,
matumizi ya istilahi “mwana wa Mungu” inafaa ifahamike kuwa ni alama ya ufahamu
ya kisemintiki yenye maana “mtumishi wa Mungu”, na sio katika ufahamu wa
kipagani wa uhalisi wa kuwa kinda la Mungu. Katika Injili nne, Yesu anarekodiwa
akisema: “Heri wapatanishi; Maana hao wataitwa wana wa Mungu.” Mathayo
5:9.[77]
Vivo hivyo,
matumizi ya Yesu ya istilahi abba, “baba mpendwa” lazima ifahamike hivyo
hivyo. Kuna ubishani miongoni mwa wasomi wa Agano Jipya juu ya nini maana ya abba
kwa uhakika kabisa katika zama za Yesu na Wayahudi wa makundi mengine wa muongo
huo huo walilitumia kwa upana gani.
Hivi karibuni
kwa ukali kabisa, James Barr amedai kuwa hilo
halikuonyesha wazi wazi ufahamu wa kuwa hilo
lilikuwa linamuhusu yeye ila hilo Ili kufikiria kuwa Mungu ni “Baba yetu wa mbinguni” haina
maana mpya, kwa kuwa katika sala ya bwana amenukuliwa kuwa amewafundisha
wanafunzi wake kumtambulisha Mungu katika njia hii hii.
4.
Pamoja na Mungu
Wale wanaodai
kuwa Yesu alikuwa Mungu, wanashikilia kuwa yeye hakuwa Mungu
aliyetengeka, bali ni mmoja na ni Mungu yule yule mwenye mwili. Wao wanaunga
mkono imani hii kutokana na mstari wa 30 wa Injili kwa mujibu wa Yohana, sura
10, ambayo ndani yake Yesu anaripotiwa kuwa amesema, “Mimi na Baba ni kitu
kimoja.” Nje ya muktadha, mstari huu unaashiria uungu wa Yesu. Hata hivyo,
pale Wayahudi walipomtuhumu kwa kudai uungu, kwa kutegemea sentesi hiyo, Yohana
10:34 “Yesu akawajibu, Je, haikuandikwa katika Torati yenu ya kwamba, Mimi
nimesema, Ndinyi miungu? Ikiwa aliwaita miungu wale waliojiliwa na neno la
Mungu;"[79] Amewabainishia,
kwa mfano wa maandiko unaojulikana sana
Ushahidi zaidi
unachukuliwa kutoka katika mstari wa kumi na wa kumi na moja wa Injili kwa
mujibu wa Yohana, sura ya 14, pale watu walipomtaka Yesu awaonyeshe Baba, naye
inaaminiwa alisema: "Husadiki ya kwambi mimi ni ndani ya Baba, na
Baba yu ndani yangu; Hayo maneno niwaambiayo mimi siyasemi kwa shauri
langu; lakini Baba akaaye ndani yangu huzifanya kazi zake. Mnisadiki ya kwambi mimi
ni ndani ya Baba, na Baba yu ndani yangu; la! Hamsadiki hivyo, sadikini kwa
sababu ya kazi zenyewe.”
Ibara hizi
zingeashiria uungu wa Yesu, kama sehemu
iliyobakia ya Injili hiyo hiyo inapuuzwa. Hata hivyo, aya tisa baadaye, katika
Yohana 14:20, pia Yesu anarekodiwa akiwaambia wanafunzi wake, "Siku ile
mtatambua ya kuwa mimi ni ndani ya Baba yangu, nanyi ndani yangu, nami
ndani yenu.” Kwa hiyo, kama maelezo ya
Yesu "Mimi ni ndani ya Baba, na Baba yu ndani yangu; yanamaanisha
kuwa yeye ni Mungu, basi vivyo hivyo iwe kwa wanafunzi wa Yesu. Hii sentensi ya
kiishara inamaanisha umoja wa lengo na sio umoja wa asili. Tafsiri ya kiishara
inasisitizwa zaidi katika Yohana 17:20-21, pale Yesu aliposema, "Wala
si hao tu ninaowaombea; lakini na wale watakaoniamini kwa sababu ya neno lao. Wote
wawe na umoja; kama wewe, Baba, ulivyo ndani yangu, nami ndani yako; hao nao
wawe ndani yetu; ili ulimwengu upate kusadiki ya kwamba wewe ndiwe
uliyenituma.”[80]
5.
Amekubali kusujudiwa
Inadaiwa kuwa Yesu
tangu aliporipotiwa kuwa amekubali kusujudiwa na baadhi ya wafuasi zake, lazima
atakuwa ni Mungu. Hata hivyo, uchunguzi makini kuhusu andiko hilo hilo
Katika The
Revised Standard Version, Yohana 9:37-38, "Yesu akawaambia, Umemwona, naye
anayesema nawe ndiye. Akasema, Naamini, Bwana. Akamsujudia. [82]
Hata hivyo, katika The American Biblke, wafasiri wasomi wameongeza
tanbibihi inayosomeka: 9:38. Mstari huu, imefutwa kwa umuhimu wa MSS [miswada],
unaweza kuwa ni nyongeza kwa liturujia ya ubatizo.
Mistari hii
haipatikani katika miswada muhimu ya kale yenye Injili hii. Huenda ni nyongeza
ya baadaye iliyowekwa na waandishi wa kanisa ili yatumike katika huduma ya
ubatizo. Zaidi, kama alivyofafanua, mwenye
mamlaka makuu na adhima katika Biblia na lugha zake za asili, George M. Lamsa, “Neno
la Kiarama
sagad, sujudu, pia lina maana ya kuinama au kupiga goti kwa watu wa mashariki
wakati wa kusalimiana kwa kawaida ya kuinamisha kichwa au kuinama chini.[83]
“Alimsujudia” haiashirii kuwa yeye
alimwabudu Yesu kama vile mtu alivyomwabudu
Mungu. Tendo kama hilo
Kitabu cha
mwisho, Quran, kinaeleza tukio la kuabudiwa au kutoabudiwa kwa Yesu, kwa
kunukuu mazungumzo yatakayotokea baina ya Yesu na Mungu siku ya Kiama. Allah
anaeleza katika Sura Al-Maa`idah, 5:116-117
"وَإِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنتَ
قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَـهَيْنِ مِن دُونِ اللّهِ...، مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِي بِهِ
أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ..."
"Na pale Mwenyezi Mungu atakaposema: Ewe Isa bin Maryamu!
Ati wewe uliwaambia watu: Nifanyeni mimi na mama yangu kuwa ni miungu badala ya
Mwenyezi Mungu?..., (Na Isa) atasema:
Subhanaka, Wewe umetakasika! Hainifalii mimi kusema ambayo si haki yangu…, Sikuwaambia
lolote ila uliyoniamrisha, nayo ni: Muabuduni Mwenyezi Mungu, Mola wangu Mlezi
na Mola wenu Mlezi…" Al-Maa`idah, 5:116-117
6.
"Hapo mwanzo kulikuwa na Neno"
Huenda
‘ushahidi’ wa uungu wa Yesu ulionukuliwa sana kama wa Mwana
pekee atokaye kwa Baba; amejaa neema na kweli.” Hata hivyo, maelezo haya
hayakutolewa na Yesu Kristo, wala hayakuhusishwa naye na mtunzi wa Injili kwa
mujibu wa Yohana. Hivyo, mistari hii haiundi ushahidi wa uungu wa Yesu, hasa
hasa kuzingatia shaka inayoshikiliwa na wasomi wa Kikristo juu ya Injili ya
Nne. Wasomi wa Biblia waliotunga Injili tano: “Picha mbili zilizochorwa na
Yohana na muhtasari wa injili (yaani Injili ya Mathayo, Marko na Luka) zote
mbili haziwezi kuwa ubainifu wa kihistoria.[85] Neno
lilohusishwa na Yesu katika Injili ya Nne limeundwa na wainjilisti kwa sehemu
kubwa, na linaakisi mwendelezo wa lugha ya jamii ya Wakristo wa Kiyohana.[86]
Neno la Kigiriki
lilotumiwa na mtunzi wa Injili ya Nne asiyejulikana kwa “neno” ni logos.[87] Kwa
kufanya hivyo, huyo mtunzi anamtambulisha Yesu kwa logos la wanafalsa wapagani
wa Kigiriki, neno ambalo lilikuwa na lengo takatifu na thabiti lililojitokeza
ulimwenguni, huyo mtunzi akalipangilia neno hilo
Wazo la logos
katika fikra za Kigiriki huenda linarejea nyuma, kwa uchache hadi kwa
mwanafalsafa wa karne ya sita BC, Heracleitus, aliyependekeza kuwa, kulikuwa na
logos ulimwenguni anayetenda kwa mwanadamu kulingana na nguvu ya hoja. Baadaye,
Stoics[89]
analitambulisha logos kuwa ni tendo, mantiki, na kanuni ya kiroho inayosambaa
katika ukweli wote.[90] Mwanafalsafa
wa Kiyahudi anayeongea Kigiriki, Judaeus Philo wa Alexandria (15 BC -45 CE),
amefundisha kuwa logos alikuwa ni mpatanishi baina ya Mungu na ulimwengu, kwa
kuwa na sifa mbili za uwakala wa Mungu na ulimwengu, na kuwa na sifa mbili za uwakala wa viumbe na
wakala wa ambaye kupitia kwake akili ya mwanadamu inaweza kumfahamu Mungu.[91]
Maandiko ya Philo yalihifadhiwa na kutunzwa na kanisa, na kueneza ufunuo kwa
mafundisho ya kistaarabu ya tiolojia ya kifalsafa ya Kikristo. Aliacha
mafundisho ya fikra za Kipilato wakichukulia logos (Neno) na kuliita
“mtoto wa kwanza wa kuzaliwa na Mungu.”[92]
Utambulisho wa
Yesu kwa logos, uliendelezwa katika kanisa la kwanza ikiwa ni tokeo la
majaribio yaliyofanywa na wanatiolojia wa kwanza wa Kikristo pamoja na watetezi
kuielezea imani ya Kikristo kwa istilahi ambayo ingekuwa wazi kwa ulimwengu wa
Wayunani. Zaidi ya hayo, ilikuwa ni kuwavutia wasikilizaji wao na mtazamo wao
kuwa Ukristo ulikuwa unashinda, au mrithi wa wale wote waliokuwa wanafalsafa
bora wa kipagani. Kwa hiyo, katika kazi zao za utetezi na ubishani, Mapadri wa
Kikristo wa kwanza wameeleza kuwa Yesu alikuwa ni logos aliyekuwepo hapo
kabla.[93]
Neno la Kigiriki lililotumika kwa
maana ya ‘Mungu’ katika hiyo ibara ni “na Neno lilikuwa kwa Mungu,” lipo
katika mtindo wa “definite form- yaani mtindo uliowazi, au unaofahamika”
batheos, Linalomaanisha “Huyo Mungu, au Mungu maalum”. Hata hivyo,
katika ibara ya pili “na Neno alikuwa Mungu”, neno la Kigiriki lililotumika kwa
maana ya ‘Mungu’ katika ibara lipo katika mtindo wa “indefinite form-
yaani mtindo usiowazi, au usiofahamika” tontheos, Linalomaanisha
‘mungu yoyote, yaani mungu asiyejulikana, au mungu yoyote asiye maalumu’.[94] Kwa
hiyo, Yohana 1:1, kwa uwazi zaidi ilipaswa itafsiriwe, “Hapo Mwanzo kulikuwa
na Neno, na hilo Neno lilikuwa kwa Mungu, na hilo hilo yao kama ni ‘mungu – asiyefahamika’
katika Kutoka 7:1, "BWANA akamwambia Musa, Angalia, nimekufanya wewe
kuwa Mungu kwa Farao; na huyo ndugu yako Haruna atakuwa nabii wako.[95]
Mawazo
ya kale
Kulikuwa na
mgogoro mkubwa kati ya tafsiri ya Pauline na ya Jerusalem la Wakristo wa Pauline, kwa
athari hiyo, dini mpya iliyojitenga kutoka Uyahudi. Kwa upande mwingine, Wanazareti
wa Jerusalem la Masihi mwanadamu.[96]
Wakati uasi wa
Kiyahudi ulipopondwa pondwa na Warumi na mahekalu yao kuharibiwa mwaka 70 CE,
Wakristo wa Kiyahudi walitawanyika, nguvu yao na mvuto wao wa kuwa wao ndio
Kanisa Mama na kituo cha vuguvugu la Yesu zilifikia kikomo.[97]
Vuguvugu la Wakristo
wa Kipauline, vuguvugu ambalo mpaka mwaka 66 CE. Lilikuwa linapigania liendelee
kuishi, dhidi ya kutokubaliwa huko Jerusalem
Kanisa la Jerusalem ,
chini ya uongozi wa James, kiasili lilijulikana kuwa ni la Wanazareti, baadaye
likajulikana kwa jina la kupanga na la kuaibisha la Ebionites (Kwa kiyahudi evyonium,
“watu maskini”), jina ambalo baadhi ya Wanazareti walilitwaa kwa ufahari
wakilichukulia kuwa ni kikumbusho cha maneno ya Yesu yasemayo, “Wabarikiwe
maskini.” Baada ya Kanisa la
Graeco-Roman kushika hatamu, Wanazareti wakawa wanadharauliwa
na kuonwa kuwa ni waasi, kwa sababu ya kukataa kwao mafundisho ya Paulo.[98]
Kwa mujibu wa
historia ya kanisa la wahenga, Irenaeus (c. 185 CE,) hao watu maskini
walimwamini Mungu mmoja, Muumba, aliyefundisha kuwa Yesu alikuwa ni masihi, kwa
mujibu wa Mathayo, walitumia Injili tu, na kumpinga Paulo kwa kumwona kuwa ni
muasi aliyeasi Sheria ya Kiyahudi.[99]
Hao watu
maskini walijulikana kuwa waliishi mpaka katika karne ya nne. Baadhi yao walihama Palestina na wakaishi huko Transjordan na Syria na baadaye sehemu hiyo ikajulikana kuwa ni
Asia ndogo, Misri na Roma [100].
Kwa mfumo wa
kifalme,[101] vuguvugu
la Wakristo
wa Mataifa lilioendelezwa kipindi cha karne ya pili na ya tatu liliendelea kuwakilisha
mtazamo wa kuamini Mungu mmoja uliokithiri na ule wa Waibionia ‘watu maskini’.
Mtazamo huo ulishikilia kuwa Kristo alikuwa ni mtu, mimba yake ni ya kimuujiza,
lakini alikuwa ni “mwana wa Mungu” wa pekee kwa kuwa amejazwa busara takatifu
na nguvu. Mtazamo huu ulifundishwa huko Roma takriban mwishoni mwa karne ya
pili na Theodotus, aliyetengwa na Papa Victor, na ulifundishwa sehemu Fulani
hapo baadaye na Artemon, aliyetengwa na Papa Zephyrinus. Takriban mwaka 260 CE
mtazamo huo ulifundishwa tena na Paulo wa Samosata,[102]
Askofu mkuu wa Antokia huko Syria
Kati ya mwaka
263 na 268 kwa uchache vikao vitatu vya baraza la kanisa viliitishwa huko Antokia
ili kujadili usahihi wa Paulo. Kikao cha tatu kililaani mafundisho yake na
kumvua madaraka. Hata hivyo, Paulo alifaidika na ulinzi wa Zenobia, malkia wa Palmyra
Mwishoni mwa
karne ya tatu na mwanzoni mwa karne ya nne, Arius (b.c 250, Libya – 336 CE), kasisi wa Alexandria ,
Misri, pia amefundisha maumbile yenye mipaka ya Kristo upweke kabisa wa Mungu,
jambo lililowavutia idadi kubwa ya wafuasi, mpaka alipotangazwa kuwa ni
mzandiki na baraza la Nicaea
mnamo Mei mwaka 325 CE. Wakati wa baraza hilo ,
alipinga kutia saini mfumo wa imani unaoeleza kuwa Kristo alikuwa na tabia ile
ile kama Mungu. Hata hivyo, akiwa ameshawishiwa
na wenzake wa Asia ndogo na kutoka Constantia, binti wa mfalme Constantine
Kutoka mwaka
337 hadi 350 CE, mfalme wa Magharibi, Constans, alionyesha huruma kwa Wakristo
waoksodoksi, na Constantius wa pili, aliyekuwa mfalme wa Mashariki, aliwahurumia
Waarians. Ushawaishi wa Arian ulikuwa mkubwa mno kiasi ambacho katika baraza la
kanisa lililofanyika Antokia (341 CE), uthibitisho wa imani ulikuwa ndio jambo
lililoondoa kifungu cha kuwa Yesu alikuwa na maumbile yale yale ya uungu kama Mungu”. Mwaka 350 CE Constantius wa pili akawa
mtawala wa pekee wa himaya yote, na chini ya uongozi wake sehemu ya Nicene
(Wakristo Waoksodoksi) waliangamizwa kwa kiasi kikubwa. Baada ya kifo cha Constantius
wa pili mwaka 361 CE, Wakristo Waoksodoksi walio na wingi mkubwa huko Magharibi
waliimarisha nafasi yao
Mawazo ya kisasa
Leo hii, kuna wasomi
wengi katika Ukristo wanaoshikilia kuwa Yesu Kristo hakuwa Mungu. Mwaka 1977,
kikundi cha wasomi saba wa Biblia, akiwemo mwanatiolojia kiongozi wa
Kianglikana na wasomi wengine wa Agano Jipya, walichapisha kitabu kiitwacho The
Myth of God Icarnate, (Kisa cha kubuni cha Mungu mwenye mwili)
kilichosababisha fujo kubwa kwa makutano makuu ya Kanisa la Uingereza. Katika
utangulizi, mwandishi, John Hick, ameandika yafuatayo: “Waandishi wa kitabu
hiki wamekinaishwa kuwa mwendelezo mkubwa wa kitiolojia uitishwe katika muda
huu wa karne ya ishirini.
Dai linaibuka kutokana
na kukuwa kwa maarifa ya asili ya Ukristo, na kuhusisha kutambua kuwa Yesu
alikuwa ni (kama alivyowasilishwa katika matendo 2:21) ‘mtu aliyethibitishwa na
Mungu’ kwa kazi maalum kwa lengo la kiungu, na kuwa dhana ya baadaye juu
kumhusu yeye kama ni Mungu mwenye mwili, Nafsi ya Pili ya Utatu Mtakatifu
inayoishi katika maisha ya kibinadamu, ni ngano ya kubuni au njia ya kishairi
ya kuelezea umuhimu wake kwetu.”[106] Kuna
makubaliano makubwa miongoni mwa wasomi wa Agano Jipya kuwa, kihistoria Yesu
hajadai uungu ambao fikra ya Kikristo ilimfanyia; yeye hajajielewa kuwa yeye ni
Mungu, wala Mungu Mwana, mwenye mwili [katika mwili].[107] Askofu
mkuu wa hivi mwishoni Michael Ramsy, ambaye alikuwa ni msomi wa Agano Jipya,
ameandika kuwa “Yesu hajadai uungu.”[108]
Mwenzake wa zama moja, msomi wa Agano Jipya C.F.D. Moule. Amesema kuwa, “Kwa
hali yeyote ile ya Elimu ya Ukristo ya hali ya juu inayotegemea usahihi wa
madai ya Yesu mwenyewe, hasa hasa katika Injili ya Nne, kwa hakika atakuwa
hatarini.”[109]
Katika utafiti
mkubwa juu ya asili ya imani ya kuwa na mwili, James Dunn, anayethibitisha Elimu
ya Ukristo wa Kioksodoksi, anahitimisha kuwa “hakuna ushahidi wa hakika katika
mapokeo ya mwanzo ya Yesu kwa kile ambacho kwa uadilifu, kitaitwa ufahamu wa
uungu.”[110] Tena,
Brian Hebblethwaite, mtetezi kwa nguvu wa Elimu ya Ukristo ya mapokeo ya
Nicene-Calcedonian, anakiri kuwa “haiwezekani tena kutetea uungu wa Yesu kwa
kurejea katika madai ya Yesu.”[111] Hebblethwaite
na Dunn, na wasomi wengine kama wao
wanaoendelea kuamini uungu wa Yesu, wanadai kuwa licha ya kuwa Yesu
hakujijua kuwa Yeye alikuwa Mungu mwenye mwili. Haya yalijulikana baada ya
kufufuka kwake tu.
Wengine wengi
miongoni mwa Maaskofu wakuu mashuhuri wa Kanisa la Uingereza , wanoshuku
uungu wa Yesu, ni Kasisi asemaye wazi wazi Profesa David Jenkins, Askofu mkuu
wa Durham Uingereza, ambaye anaeleza kwa uwazi kuwa Yesu hakuwa Mungu.[112]
Makala
ifuatayo, ilitokoea katika The Daily News miaka iliyopita, kwa uwazi kabisa
inaonyesha kiasi gani cha shaka miongoni mwa wakuu wa kidini kuhusu uungu wa
Yesu.
|
Uchunguzi wa
kushtusha wa Maaskofu wa Kianglikana
Kura za maoni za Maaskofu Waingereza 31, miongoni mwa Maaskofu 39, zinaonesha
kuwa, wengi wao wanaona kuwa, Miujiza ya Kristo, kuzaliwa na bikira na
kufufuka huenda hayo hayajatokea
Hiyo kura ya maoni
iliendeshwa na London Weekend Television's weekly religion show, Credo.
"DAILY NEWS"
25/6/84
|
Sura
ya Tatu: Ujumbe
Suala la pili ni, ‘Ujumbe wa Yesu’, huenda ni nukta
muhimu zaidi kuizingatia. Kwa kuwa, kama Yesu
hakuwa Mungu mwenye mwili, ila ni nabii wa Mungu, ujumbe aliouleta kutoka kwa
Mungu ni kiini cha kazi yake.
Utiifu
Msingi wa ujumbe wa Yesu ulikuwa ni utiifu wa kutii matakwa
ya Mungu, kwa kuwa huo ndio msingi wa dini uliofanywa sheria na Mwenyezi Mungu
kwa mwanadamu tangu mwanzo. Mungu anasema katika Sura ya Al-Imraan, sura ya
tatu ya Quran, aya 19:
"إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ ..."
"Bila ya shaka Dini mbele
ya Mwenyezi Mungu ni Uislamu…"
Kwa kiarabu kutii matakwa ya Mungu kunaelezwa na neno
‘Uislamu’. Katika Injili kwa mujibu wa Mathayo 7:21, Yesu ananukuliwa
akisema: “Si kila mtu aniambiaye, Bwana, Bwana, atakayeingia katika ufalme
wa mbinguni; bali ni yeye afanyaye
mapenzi ya Baba yangu aliye mbinguni.” Katika maelezo haya, Yesu
anaweka mkazo juu ya “matakwa ya Baba”, utiifu wa matakwa ya mwanadamu
kwa matakwa ya Mungu. Katika Yohana 5:30, imesimuliwa kuwa Yesu vilevile
amesema: “Mimi siwezi kufanya neno mwenyewe; kama
nisikiavyo ndivyo nihukumuvyo; na hukumu yangu ni ya haki, kwa sababu
siyatafuti mapenzi yangu mimi, bali mapenzi yake aliyenipeleka.”
Taurati
(Torati)
“Matakwa ya Mungu” yamejumuishwa katika sheria za
ufunuo mtakatifu ziliofundishwa na manabii kwa wafuasi wao. Kwa hiyo, utiifu
kwa sheria ya Mungu ni msingi wa kuabudu. Quran inathibitisha haja ya utiifu
kwa sheria ya ufunuo mtakatifu katika sura ya Al-Maaidah, aya 44.
"إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ
يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُواْ...، وَمَن لَّمْ يَحْكُم
بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ"
"Hakika Sisi tuliteremsha Taurati yenye uwongofu na nuru,
ambayo kwayo Manabii walionyenyekea Kiislamu…, Na wasiohukumu kwa aliyoteremsha
Mwenyezi Mungu, basi hao ndio makafiri." Al-Maaidah, aya 44.
Pia, Yesu
ameripoti katika Injili kwa mujibu wa Mathayo 19:16-17, kuwa alifanya utiifu kwa
sheria ya ufunuo mtakatifu ambayo ndio ufunguo wa Peponi: “Na tazama, mtu
mmoja akamwendea akawaambia, Mwalimu, nitende jambo gani jema, ili nipate uzima
wa milele?Akamwambia, Kwani kuniuliza habari ya wema? Aliye mwema ni mmoja.
Lakini ukitaka kuingia katika uzima, zishike amri.”.[113]
Pia katika Mathayo 5:19, Yesu Kristo ameripotiwa kuwa amesisitiza utiifu mkali wa
kuzitii amri kwa kusema, “Basi mtu ye yote atakayevunja amri moja katika
hizi zilizo ndogo, na kuwafundisha watu hivyo, ataitwa mdogo kabisa katika
ufalme wa mbinguni; bali mtu atakayezitenda na kuzifundisha, huyo ataitwa
mkubwa katika ufalme wa mbingubi.”
Sheria ya
Mungu inawakilisha mwongozo kwa wanadamu katika pande zote za maisha.
Inafafanua zuri na baya kwa wanadamu na kuwapa wanadamu mfumo kamili
unaosimamia mambo yao Ili wanadamu watimize uwezo
wa kuishi kwa wema, wanahitaji kumwabudu Mungu kwa kutii amri Zake.[114]
Hii ndio
iliyokuwa dini iliyoletwa katika ujumbe wa Yesu; kutii matakwa ya Mungu mmoja
wa kweli kwa kutii amri zake. Yesu aliwasisitizia wafuasi zake kuwa kazi yake
haikuwa kutangua Sheria (Taurati) iliyopokelewa na Nabii Musa. Akiwa kama
Mitume iliyokuja baada ya Musa iliyoimarisha sheria, Yesu alifanya hivyo hivyo.
Sura ya al-Maaidah, aya ya 46 ya Quran inaashiria kuwa Yesu ameimarisha Sheria
ya Taurati katika ujumbe wake.
"وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعَيسَى ابْنِ مَرْيَمَ
مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الإِنجِيلَ
فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ..."
"Na tukawafuatishia hao
Isa bin Maryamu kuyahakikisha yaliyokuwa kabla yake katika Taurati, na tukampa
Injili iliyomo ndani yake uwongofu, na nuru na inayosadikisha yaliyokuwa kabla
yake katika Taurati…" Al-Maaidah, aya 44.
Katika Mathayo
5:17-18, Yesu ameeleza: “Msidhani ya kuwa nalikuja kuitangua Torati au manabii;
la, sikuja kutangua, bali kutimiliza. Kwa maana, amin, nawaambia, Mpaka mbingu
na nchi zitakapoondoka, yodi wala nukta moja ya torati haitaondoka, hata yote
yatimie.” Hata hivyo, Paulo, aliyedai kuwa ni mwanafunzi wa Yesu, kimsingi
ametangua sheria. Katika waraka wake kwa Warumi, sura 7:6, ameeleza, “Bali sasa tumefunguliwa katika Torati, tumeifia hali
ile iliyotupinga, ili sisi tupate kutumika katika hali mpya ya roho, si katika
hali ya zamani ya andiko.”
Upwekesahaji
Yesu amekuja
akiwa ni Nabii, akiwaita watu wamwabudu Mungu peke yake. Kama
walivyofanya manabii wa kabla yake. Mungu anasema katika sura An-Nahli 16:36 ya
Quran:
"وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ
اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ..."
"Na kwa hakika kwa kila
umma tuliutumia Mtume kwamba: Muabuduni Mwenyezi Mungu, na muepukeni Shetani…"
An-Nahli 16:36[115]
Katika Luka 4:8,
Shetani anamtaka Yesu amwabudu yeye, kwa kumuahidi mamlaka na utukufu wa ufalme
wa dunia nzima, “Yesu akajibu akamwambia, Imeandikwa, Msujudie Bwana Mungu
wako, umwabudu yeye peke yake.” Kwa hiyo kiini cha ujumbe wa Yesu
kilikuwa ni kuwa Mungu pekee ndiye anayestahiki kuabudiwa na kuwa kumwabudu yeyote
au chochote kandoni au pamoja na Mungu ni kosa. Yesu sio tu, amewaita watu
katika ujumbe wake lakini pia uliutekeleza na kuuonesha kwao kwa kusujudu
katika sala na kumwabudu Mungu mwenyewe. Katika Marko 14:32, inaeleza: “Kisha
wakaja mpaka bustani iitwayo Gethsemane ;
akawaambia wanafunzi wake, Ketini hapa muda niombapo.” Na katika Luka 5:16,
“Lakini yeye alikuwa akijiepua, akaenda mahali pasipokuwa na watu, akaomba.”
Yesu aliwaita
wamwabudu Mungu mmoja wa kweli ambaye ni wa kipekee katika sifa zake. Mungu
hana sifa za viumbe zake, na hakuna kiumbe yeyote anayeshirikiana naye kwa sifa
yoyote ile. Katika Mathayo 19:16-17, pale mtu mmoja alipomwita Nabii Yesu
‘mwema’, akisema “Na tazama, mtu mmoja akamwendea akawaambia, Mwalimu, nitende
jambo gani jema, ili nipate uzima wa milele? Akawaambia, Kwani kuniuliza habari
ya wema? Aliye mwema ni mmoja…" Yesu alikana sifa ya ‘uungu wenye
mipaka’ au ‘wema kamilifu’ kwa nafsi yake, na kuthibitisha kuwa sifa hii
inamilikiwa na Allah peke yake.
Idadi kubwa
mno ya Wakristo duniani leo hii wanamwabudu Yesu, wakidai kuwa yeye ni Mungu.
Wanafalsafa miongoni mwao wanadai kuwa wao hawamwabudu Yesu mtu, ila Mungu
aliyejidhihirisha kwa Yesu mtu. Hii vilevile ndio akili ya wapagani
wanaosujudia masanamu. Mwanafalsafa wa kipagani alipoulizwa kwa nini anaabudu
sanamu lililotengenezwa na mikono ya mwanadamu, alijibu kuwa kwa hakika yeye
haabudu sanamu. Zaidi, anaweza kudai kuwa sanamu ni nukta ya kuunganisha kwa
kuwepo kwa Mungu, na kwa hiyo ni kudai kuwa anamwabudu Mungu anayejidhihirisha
kwa sanamu, na wala sio umbo la sanamu lenyewe. Kuna tofauti ndogo au hakuna
tofauti kati ya ufafanuzi na jibu lililotolewa na Wakristo kwa kumwabudu Yesu.
Asili ya kupotoka huku ipo katika imani ya uongo ya kuwa Mungu yupo katika
Viumbe vyake. Imani kama hiyo inahalalisha kuabudu viumbe wa Mungu.
Ujumbe wa
Yesu, unaowataka wanadamu wamwabudu Mungu mmoja peke yake, uliharibiwa baada ya
kuondoka kwake. Baadaye, wafuasi wakianzia na Paulo, waliubadilisha ujumbe
mtakatifu na mwepesi na kuwa falsafa ya utatu yenye utata inayohalalisha
kumwabudu Yesu, kisha kumwabudu Mama yake Yesu, Mariamu,[116] na
kuabudu malaika[117] na
watakatifu wengine. Wakatoliki wana orodha ndefu ya wale wanaowaendea wakati wa
shida. Kama kitu kimepotea, Mtakatifu Anthony wa Thebes kama hicho.[119]
Mlinzi mtakatifu wa wasafiri alikuwa ni Mtakatifu Christopher, ambaye
aliabudiwa na wasafiri ili awape ulinzi hadi mwaka 1969, pale alipofutwa rasmi
na kuwa nje ya orodha ya watakatifu kwa mujibu wa amri ya kipapa, baada ya
kuthibitishwa kwamba alikuwa ni[120] wa
uongo. Ingawa alifutwa rasmi na kuwa nje ya orodha ya watakatifu, kuna
Wakatoliki wengi duniani leo hii wanaomwabudu Mtakatifu Christopher.
Kuwaabudu
‘watakatifu’ kunapingana na kufisidi kumwabudu Mungu Mmoja; na ni kazi bure,
kwa sababu si aliye hai wala mfu awezaye kujibu maombi ya wanadamu. Kumwabudu
Mungu hakutakiwi kuwe na kumshirikisha na viumbe vyake kwa njia, umbo au mfumo
wowote ule, kwa mazingatio haya, Allah amesema yafuatayo katika Sura Al-Aaraaf
7:194:
"إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ
اللّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ..."
"Hakika hao mnaowaomba kinyume
na Mwenyezi Mungu ni waja mfano wenu nyinyi..." Al-Aaraaf 7:194
Huu ndio
uliokuwa ujumbe wa Yesu Kristo na mitume yote wa kabla yake. Vilevile ulikuwa
ndio ujumbe wa mtume wa mwisho, Muhammad - Rehema na amani ziwe juu yao kama Mwislamu au mtu anayejiita Mwislamu atamwabudu
mtakatifu, atakuwa ashatoka nje ya mipaka ya Uislamu. Uislamu si imani tu,
ambapo mtu anatakiwa aeleze kuwa yeye anaamini kuwa hakuna Mola anayestahiki
kuabudiwa ispokuwa Allah, na Muhammad alikuwa ni mtume wa mwisho, ili kuingia
peponi. Hili tangazo la imani linamruhusu mtu anayelitangaza kuingia mlango wa
Uislamu, lakini kuna matendo yanayoweza kupingana na tangazo hilo
Mwislamu
sio “Mmuhammadi”
Kwa kuwa dini
ya Yesu, na hivyo hivyo kwa mitume yote ya mwanzo, ilikuwa ni dini ya kumtii
Mungu, ijulikanayo kwa Kiarabu kama Uislamu,
wafuasi wake wa kweli wanapaswa waitwe watiifu wa Mungu, wakijulikana kwa
Kiarabu kama Waislamu. Katika Uislamu, sala-dua inazingatiwa kuwa ni tendo la
kuabudu. Mtume Muhammad (SAW) ameripotiwa akisema, “Dua ni ibada”.[121] Kwa hiyo, Waislamu hawakubali kuitwa Wamuhammadi,
kama ilivyo kwa wafuasi wa Kristo wanavyoitwa
Wakristo na wafuasi wa Budha wanaitwa Mabudha. Wakristo wanamwabudu Kristo na
Mabudha wanamwabudu Budha. Neno Wamuhammadi linaashiria kuwa Waislamu
wanamwabudu Muhammadi, kitu sicho kabisa. Katika Quran, Mungu amelichagua jina
Mwislamu kwa kila anayemfuta mtume kikweli kweli. Jina Mwislamu kwa Kiarabu
linamaanisha “anayetii matakwa ya Mungu.”
"... هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن
قَبْلُ وَفِي هَذَا..."
"Yeye
(Mwenyezi Mungu) alikuiteni Waislamu tangu zamani, na katika hii (Qur'ani) pia."
Al-Hajj 22:78.
Kwa hiyo, kiini cha ujumbe wa
Yesu kilikuwa hivi, mtu anatakiwa amwabudu Mungu peke yake. Hapaswi kuabudiwa
kwa kupitia viumbe wake kwa njia yoyote ile.
Hivyo, picha
yake isichapishwe, isichongwe wala kuchorwa. Yeye yupo nje ya ufahamu wa
binadamu.
Masanamu
Yesu
hakufumbia macho matendo ya wapagani ya kujiundia masanamu ya Mungu. Yeye
alisisitiza katazo lililotajwa katika Torati, Kutoka 20 mstari wa 4: “Usijifanyie
sanamu ya kuchonga, wala mfano wa kitu cho chote kilicho juu mbinguni, wala
kilicho chini duniani, wala kilicho majini chini ya dunia." Hivyo,
matumizi ya masanamu ya kidini, alama za kuombwa,[122] yalipingwa vikali na kizazi cha kwanza cha wasomi Wakristo.
Hata hivyo, katika kipindi cha, tamaduni za Kigiriki na Kirumi za kuunda sanamu
na picha za Mungu kwa mfumo wa mwanadamu, hatimaye ulishinda. Katazo ni la
kuzuia hatima ya kuzorota kumwabudu Mungu na kuwaabudu viumbe vyake. Mwanadamu akiweka
picha ya Mungu akilini mwake, huyo mtu, kwa hakika, anajaribu kumfanya Mungu
awe kama viumbe wake, kwa sababu akili ya
mwanadamu inaweza kuvuta taswira vitu ilivyoviona, na Mungu haonekani katika
maisha haya.
Wakristo
wakiwa na utamaduni wa kuabudu kwa kupitia masanamu mara nyingi wanauliza vipi
Mungu aweze kuabudiwa bila ya kumuona. Mungu anapaswa kuabudiwa kwa kuegemea
elimu ya kujua sifa zake alizozifunua katika vitabu sahihi. Kwa mfano, Allah
anajieleza yeye mwenyewe katika Quran kuwa yeye ni Mwenye rehema, kwa hiyo, Wanaomwabudu
wanatakiwa waonyeshe rehema nyingi za Mungu na kumshukuru Mungu kwa rehema
hizo. Pia wanapaswa kutafakari juu ya tabia ya rehema zake kwao na kuonyesha
rehema kwa watu wengine. Hivyo hivyo, Mungu anajitambulisha kuwa yeye ni
Msamehevu, kwa hiyo wanaomwabudu wanatakiwa wamgeukie na kutubu na wasikate
tamaa wanapofanya madhambi. Pia wanatakiwa waheshimu msamaha wa Mungu kwa kuwa
wasamehevu kwa watu wengine.
Utabiri
Sehemu mojawapo
ya ujumbe wa Nabii Yesu ilikuwa ni kuwafahamisha wafuasi wake juu ya nabii
atakayekuja baada yake. Kama vile Yohana
Mbatizaji alipobashiri ujio wa Yesu Kristo, naye Yesu alitabiri kuja kwa nabii
wa mwisho wa Mungu, Muhammad. Katika Quran, Sura ya As-Swaff 61:6, Mungu
ananukuu utabiri wa Yesu juu ya Muhammad (SAW).
"وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ
إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ
التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِن بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ..."
"Na Isa bin Mariamu aliposema:
Enyi Wana wa Israili! Hakika mimi ni Mtume wa Mwenyezi Mungu kwenu,
ninayethibitisha yaliyokuwa kabla yangu katika Taurati, na mwenye kubashiria
kuja Mtume atakayekuja baada yangu; jina lake ni
Pia kuna
baadhi ya marejeo katika Injili yanayoonekana kuwa yanaonyesha kuja kwa Mtume
Muhammad – Rehema na amani ziwe kwa mitume wote. Katika Injili, kwa mujibu wa
Yohana 14:16, Yesu ananukuliwa akisema, “Nami nitamwomba Baba, naye
atawapa Msaidizi mwingine, ili akae nanyi hata milele.”.[124]
Walei wa
Kikristo kikawaida wanamfasiri "Msaidizi" aliyetajwa katika Yohana
14:16 kuwa ni Roho Mtakatifu.[125] Hata
hivyo, ibara "Msaidizi mwingine" inadokeza kuwa huyo atakuwa ni mtu
mwingine aliye kama Yesu na sio Roho Mtakatifu, [126]
hasa hasa ukizingatia Yohana 16:7, pale Yesu anaporipotiwa kuwa amesema, “Lakini
mimi nawaambia iliyo kweli; yawafaa ninyi mimi niondoke; kwa maana mimi
nisipoondoka, huyo Msaidizi hatakuja kwenu; bali mimi nikienda zangu,
nitampeleka kwenu.” Neno "Msaidizi" haliwezi kumwonyesha Roho
Mtakatifu kwa hapa, kwa sababu – kwa mujibu wa Injili - Roho Mtakatifu tayari
ameshakuwepo duniani kabla ya Kuzaliwa Yesu,[127]
pia wakati wa unabii wake.[128]
Mstari huu unaashiria kuwa "Msaidizi" bado hajaja.
Tangazo la Yesu ni kuwa mtume
"Msaidizi" atakuwa nanyi milele" lingepaswa kutafsiriwa na kumaanisha
kuwa kutakuwa hakuna haja ya mitume ya ziada ili kumfanya afanikiwe huyo Msaidizi.
Naye atakuwa Mtume wa mwisho wa Mwenyezi Mungu, na ujumbe wake utalindwa mpaka mwisho
wa Dunia.[129]
Utabiri wa
Yesu kwa ujio wa Muhammad – Mungu awarehemu wote wawili – unauthibitisha
utabiri wa Muhammad (SAW) katika Torati. Katika Kumbukumbu la Torati 18:18 na 19,
imeandikwa kuwa Bwana alimwambia Musa, “Mimi nitawaondokeshea nabii miongoni
mwa ndugu zao[130] mfano
wako wewe, nami nitatia maneno yangu kinywani mwake,[131] naye
atawaambia yote nitakayomwamuru. Hata itakuwa, mtu asiyesikiliza maneno yangu
atakayosema yule kwa jina langu,[132]
nitalitaka kwake.” Katika Isaya 42:1, Isaya anatabiri juu ya mteule
"Mtumishi wa Bwana" ambaye kazi yake ya utume itakuwa kwa watu wote,
kinyume na manabii wa Kiisraeli ambao kazi zao zilifungika kwa waisraeli tu. “Tazama
mtumishi wangu nimtegemezaye; mteule wangu, ambaye nafsi yangu imependezwa
naye; nimetia roho yangu juu yake; naye atawatolea mataifa hukumu… Hatazimia,
wala hatakata tama, hata atakapoweka hukumu duniani; na visiwa vitaingojea
sheria yake… Jangwa na miji yake na ipaze sauti zao, Vijiji vinavyokaliwa na
Kedari…” Huyu mtumishi wa kipekee wa Bwana ni yule aliyetambulishwa
kuwa ni Kedar,[133] yaani
Warabu.
Sura
ya Nne: Njia
Kipengele
kingine cha ujumbe wa Nabii Yesu kilikuwa ni mwaliko wake wa kuwaalika watu
wafuate njia yake. Mitume ilileta sheria au kuendeleza zile zilizoletwa na
mitume iliyopita, na kuwaalika watu wamwabudu Mungu kwa kutii sheria takatifu
zilizofunuliwa. Wao, pia wanafafanua kimatendo kwa wafuasi wao vipi mtu ataishi
kisheria. Hivyo, hao mitume, vilevile wanawaalika wale wote wanaowamini wao
wafuate njia zao zikiwa ndio njia sahihi za kumkaribia Mungu. Msingi huu
umewekwa katika Injili kwa mujibu wa Yohana 14:6: “Yesu akawaambia, Mimi
ndimi njia, na kweli, na uzima; mtu haji kwa Baba, ila kwa njia ya mimi.”
Ingawa wale wanaomwabudu Yesu kwa kawaida wananukuu mstari huu ukiwa ni sehemu ya
ushahidi ya uungu wake, lakini Yesu hajawaita watu wamwabudu yeye badala ya
Mungu, au kama Mungu. Kama
maneno haya kwa ukweli kabisa yametamkwa na Yesu, yanamaanisha kuwa mtu
haruhusiwi kumwabudu Mungu ispokuwa kwa kutumia njia iliyofafanuliwa na manabii
wa Mungu. Yesu ametia mkazo kwa wanafunzi wake kuwa wanatakiwa wamwabudu Mungu
kwa njia ile aliyowafundisha. Katika Quran, Sura Al-Imran 3:31, Mungu
anamwelekeza Mtume Muhammad (SAW) awafundishe wanadamu wamfuate kama kweli wanampenda Mungu:
"قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ
فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللّهُ
غَفُورٌ رَّحِيمٌ"
"Sema: Ikiwa nyinyi
mnampenda Mwenyezi Mungu basi nifuateni mimi, Mwenyezi Mungu atakupendeni na atakufutieni
madhambi yenu. Na Mwenyezi Mungu ni Mwenye kufuta madhambi na Mwenye kurehemu."
Al-Imran 3:31
Njia ya
manabii ni njia ya pekee kuelekea kwa Mungu, kwa sababu Mungu Mwenyewe ameifanya
iwe sheria, na lengo la mitume lilikuwa ni kufikisha mafundisho ya Allah kwa
wanadamu. Bila ya manabii, watu wasingejua namna ya kumwabudu Allah. Hivyo,
mitume yote iliwafahamisha wafuasi zao namna ya kumwabudu Mungu. Kinyume chake,
kuongeza chochote katika dini iliyoletwa na mitume ni makosa.
Badiliko
lolote litakalofanywa katika dini baada ya kipindi cha mitume litamaanisha
kupotoka kulikofunuliwa na Shetani. Kwa mazingatio haya, Mtume Muhammad (SAW)
ameripotiwa akisema: "Atakayezusha kitu katika dini yetu, kitu ambacho
sio katika dini yetu, basi kitu hicho kinarudishwa." Imepokewa na Bukharin
na Muslim."[134]
Zaidi, mtu yeyote anayemwabudu Allah kinyume na mafundisho ya Yesu, atakuwa
anaabudu bure.
Njia
ya Yesu
Ifuatayo ni
baadhi ya mifano ya mafundisho aliyoyafuata nabii Yesu na kuyafundisha, lakini
baadaye yaliachwa na Kanisa. Hata hivyo, mengi miongoni mwa mafundisho hayo
yalifufuliwa katika ujumbe wa mwisho wa Uislamu ulioletwa na Mtume Muhammad
(SAW) na yakaendea kubakia kuwa ni sehemu ya msingi katika matendo ya dini ya
Kiislamu hadi leo hii.
Kutahiri
Yesu
alitahiriwa. Kwa mujibu wa Agano la
Kale , mapokeo haya yalianzia na Mtume Ibrahimu, ambaye yeye
mwenyewe hakuwa Myahudi wala Mkristo. Katika Mwanzo 17:10-13, imeandikwa, “Hili
ndilo agano langu utakalolishika, kati ya mimi na wewe, na uzao wako baada
yako, Kila mwanamume wa kwenu atatahiriwa. Mtatahiriwa nyama ya magovi
yenu, na jambo hilo
Katika Injili
kwa mujibu wa Luka 2:21: “Hata zilipotimia siku nane za kumtahiri, aliitwa
jina lake Yesu ;
kama alivyoitwa na malaika kabla hajachukuliwa
mimba.” Kwa hiyo, kutahiriwa ilikuwa ni sehemu ya njia ya Yesu. Hata hivyo,
leo hii Wakristo wengi hawajatahiriwa, kwa sababu ya mantiki iliyoletwa na
Paulo. Yeye alidai kuwa kutahiriwa kulikuwa ni kutahiriwa kwa moyo. Katika
waraka wake kwa Warumi 2:29, ameandika: “Bali
yeye ni Myahudi aliye Myahudi kwa ndani; na tohara ni ya moyo, katika roho,
si katika andiko;..." Na katika waraka wake kwa Wagalatia 5:2,
ameandika “Tazama, mimi Paulo nawaambia ninyi ya kwamba, mkitahiriwa,
Kristo hatawafaidia neno.”[137] Hii
ni tafsiri isiyo ya kweli ya Paulo. Kwa upande mwingine, Yesu hakutahiriwa
moyoni wala hajasema lolote juu ya kutahiriwa moyoni; yeye aliliendeleza
"agano la milele" na alitahiriwa katika nyama. Kwa hiyo, sehemu
muhimu ya kufuata njia ya Yesu ni kutahiriwa. Mtume Muhammad (SAW) amenukuliwa
akisema: "Mambo matano ni katika maumbile,[138] kutahiri, kunyoa nywele za sehemu za siri,
kunyoa nywele za kwapani, kukata kucha, na kupunguza masharubu." Imepokewa
na Bukharin na Muslim." [139]
Nguruwe
Yesu hajakula
nguruwe. Alifuata sheria za Musa na hakula nguruwe. Katika Walawi 11:7-8, “Na
nguruwe, kwa sababu yeye anazo kwato, ni mwenye miguu iliyopasuka kati, lakini
hacheui, yeye ni najisi, kwenu, msiile nyama yao ,
wala msiiguse mizoga yao
Yesu
alishughulika na nguruwe pale tu, alipowaruhusu pepo wabaya waliomwingia mtu
wawaingie nguruwe. Na walipoliingia kundi la nguruwe, hao nguruwe walikimbilia kwenye
maji na kuzama. Hata hivyo, watu wengi wanaojiita Wakristo leo hii sio tu wanakula
nguruwe, lakini pia wanampenda sana
Katika sheria
ya Kiislamu, kuharamishwa kwa nguruwe na mazao yake kumetekelezwa kwa nguvu
tangu wakati wa Mtume Muhammad (SAW) hadi leo hii. Katika Quran, Sura ya
Al-Baqarah 2:173, Mungu anasema:
"إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ
الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ
وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ"
"Yeye amekuharimishieni
mzoga tu na damu na nyama ya nguruwe na kilichotajiwa, katika kuchinjwa kwake, jina
la asiyekuwa Mwenyezi Mungu. Lakini aliyefikiwa na dharura bila ya kutamani
wala kupita kiasi, yeye hana dhambi. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kusamehe,
Mwenye kurehemu." Al-Baqarah 2:173 [141]
Damu
Pia, Yesu
hakula kitu chochote cha damu, wala hajakula damu. Mungu amenukuliwa akimfundisha
Mtume Musa katika Torati, Kumbukumbu la Torati 12:16, “Lakini msiile damu; imwageni
juu ya nchi kama maji.”. Na katika Lawi
19:26, “Msile kitu cho chote pamoja na damu yake; wala msifanye kuloga, wala
kutumia utambuzi.” Katazo hili limelindwa hadi leo hii katika ufunuo wa
mwisho katika Sura Al-Anaam 6:145
"قُل لاَّ أَجِدُ فِي مَا أُوْحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى
طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ
لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ..."
"Sema: Sioni katika yale niliyofunuliwa mimi kitu kilichoharimishwa
kwa mlaji kukila isipokuwa kiwe ni nyamafu, au damu inayomwagika, au nyama ya
nguruwe, kwani hiyo ni uchafu;…" Al-Anaam 6:145
Hivyo, ibada
maalum ya kuchinja ilifanywa iwe sheria na Mungu kwa mataifa yote
yaliyopelekewa mitume, ili kuhakikisha kuwa damu nyingi inaondoshwa kwa ufanisi
kutoka kwa mnyama aliyechinjwa na kumkumbusha mwanadamu fadhila za Mungu. Quran
inataja mafundisho haya katika sura ya Al-Hajji 22:34 kama
ifuatavyo:
"وَلِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنسَكًا لِيَذْكُرُوا اسْمَ
اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ..."
"Na kila umma
tumewafanyia mahala pa kuchinjia mihanga ya ibada ili walitaje jina la Mwenyezi Mungu juu
ya vile walivyoruzukiwa katika wanyama wa mifugo…" Al-Hajji 22:34
Yesu na
wafuasi wake wa kwanza waliuona mfumo mkamilifu wa kuchinja kwa kutaja jina la Mungu na kukata mishipa ya
shingo ya mnyama akiwa hai ili kuuruhusu moyo usukume nje damu. Hata hivyo,
Wakristo wa leo hii hawaambatanishi sana umuhimu
wa mfumo wa kuchinja kikamilifu, kama
ulivyofanywa sheria na Mungu.
Kilevi
(pombe)
Yesu aliitoa
nafsi yake kwa ajili ya Mungu na kwa hiyo alijizui na vinjwaji vya kulevya kwa
mujibu wa mafundisho yaliyorekodiwa katika Hesabu 6:1-4 “Kisha BWANA akanena
na Musa, na kumwambia, Nena na wana wa Israeli, uwaambie, Mtu mume au mke
atakapoweka nadhiri kubwa, nadhiri ya Mnadhiri, ili ajiweke wakfu kwa BWANA; atajitenga
na divai na vileo; hatakunywa siki ya divai, wala siki ya kileo, wala
asinywe maji yoyote ya zabibu, wala asile zabibu mbichi wala zilizokauka. Siku
zote za kujitenga kwake asile kitu cho chote kilichoandaliwa kwa mzabibu, tangu
kokwa hata maganda." ”.[142]
Katika Quran,
Sura Al-Maaidah 5:90, Allah anaharamisha kileo bila kubadilika.
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ
وَالْمَيْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ
فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ"
"Enyi
mlio amini! Bila ya shaka ulevi, na kamari, na kuabudu masanamu, na kupiga
ramli, ni uchafu katika kazi ya Shet'ani. Basi jiepusheni navyo, ili mpate
kufanikiwa." Al-Maaidah 5:90
Na ule muujiza
wa 'kugeuza maji yawe pombe',[143] unaopatika
katika Injili ya Yohana tu, na ambao mtiririko wake unapingana na Injili
nyingine. Kama ilivyotajwa mwanzoni, Injili ya Yohana ilipingwa ikiwa kama uasi
katika kanisa la kwanza,[144] huku
Injili tatu zilizobakia zimetajwa kama ni
muhtasari wa Injili kwa sababu maandiko yaliyomo ni sawa na matendo ya maisha
ya Yesu.[145] Hivyo,
wasomi wa Agano Jipya wameonyesha shaka juu ya uhalisia wa utunzi wa tukio
hili.
Udhu
kabla ya Kusali
Kabla ya
kusali kikawaida, Yesu aliosha viungo vyake kwa mujibu wa mafundisho ya Torati.
Musa na Haruna wamenukuliwa wakifanya hayo hayo katika Kutoka 40:30-31, “Akaliweka
birika kati ya hema ya kukutania na madhabahu, akatia maji ndani yake ya
kuoshea. Musa na Haruni, na wanawe wakanawa mikono yao
na miguu yao
Katika Quran,
Sura Al-Maaidah, 5:6, udhu kwa ajili ya sala umefanywa kuwa ni sheria na lazima
kama ifuatavyo:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى
الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ
وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ..."
"Enyi mlioamini! Mnaposimama
kwa ajili ya Sala basi osheni nyuso zenu, na mikono yenu mpaka vifundoni, na
mpake vichwa vyenu, na osheni miguu yenu mpaka vifundoni…" Al-Maaidah, 5:6
Kusujudi
katika Sala
Yesu ameelezwa
katika Injili kuwa amesujudi alipokuwa akisali. Katika Mathayo 26:39, mtunzi
anaeleza tukio lililotokea pale Yesu alipoenda na wanafunzi wake hadi
Gethsemane: “Akaendelea mbele kidogo, akaanguka kifulifuli, akaomba,
akasema, Baba yangu, ikiwezekana, kikombe hiki kiniepuke; walakini si kama nitakavyo
mimi, bali kama utavyo wewe.”
Wakristo wa
leo hii wanapiga magoti, wanakutanisha viganja vyao, katika mkao ambao hauwezi
kuwa ndio sheria ya Yesu. Mfumo wa kusujudu katika sala uliofuatwa na Yesu
haukuwa wa kujifanyia mwenyewe. Ulikuwa ndio mtindo wa sala wa manabii wa kabla
yake. Katika Agano la Kale ,
Mwanzo 17:3, Nabii Ibrahimu anarekodiwa kuwa alianguka juu ya uso wake katika
sala; katika Hesabu 16:22 na 20:6, wote wawili Musa na haruna wamerekodiwa kuwa
wameanguka juu ya nyuso zao katika kuabudu; katika Yoshua 5:14 na 7:6, Yoshua
alianguka juu ya uso wake ardhini na aliabudu; katika 1 Wafalme 18:42, Eliya
alisujudu ardhini na kuweka uso wake kati ya magoti yake. Hii ilikuwa njia ya
mitume ambayo kupitia kwao Mungu amechagua kufikisha neno Lake
Sura ya
Al-Insaan 76:25-6, ni mfano mmoja tu katika mifano mingi ya Quran juu ya
mafundisho ya Mungu kwa waumini wasujudu wanapomuabudu.
"وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَأَصِيلًا، وَمِنَ
اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا"
"Na likumbuke jina la Mola wako Mlezi asubuhi na jioni; Na usiku
msujudie Yeye, na umtakase usiku, wakati mrefu." Al-Insaan 76:25-6
Hijabu
Wanawake waliomzunguka
Yesu walivaa hijabu kulingana na matendo ya wanawake waliokuwa karibu na mitume
ya mwanzo. Nguo zao zilikuwa ni pana na za kufunika mwili wao wote, na walivaa
ushungi unaofunika nywele zao. Katika Mwanzo 24:64-5: “Rebeka akainua macho,
naye alipomwona Isaka, alishuku juu ya ngamia. Akamwambia mtumishi, Ni nani mtu
huyu ajaye kondeni kutulaki? Mtumishi akasema, Huyu ndiye bwana wangu. Basi
akatwa shela yake akajifumika.” Paulo ameandika katika waraka wake kwa 1
Wakorinto 11:5-6, “Bali kila mwanamke asalipo,
au anapohutubu, bila kufunikwa kichwa, yuaaibisha kichwa chake; kwa maana ni
sawasawa na yule aliyenyolewa. Maana mwanamke asipofunikwa na akatwe nywele. Au
ikiwa ni aibu mwanamke kukatwa nywele zake au kunyolewa, na afunikwe.” Kuna
wanaoweza kupinga na kudai kuwa hilo hilo
Kwa mujibu wa
Rabbi Dr. Menachem M. Brayer (Profesa wa Biblical Literature wa Chuo Kikuu cha
Yeshiva), Ilikuwa ni mila kuwa wanawake wa Kiyahudi kutoka nje kwenye watu
wengi wakiwa wamefunika vichwa, na wakati mwingine wanafunika uso mzima, na
kuacha jicho moja tu.[146] Ameendelea
kueleza zaidi kuwa "katika kipindi cha Tannaitic, mwanamke wa Kiyahudi atakayeshindwa
kufunika kichwa chake alichukuliwa kuwa anafedhehesha utu wake. Na kichwa chake
kinapokuwa kimefunuka anapaswa apigwe faini ya zumzim mia kwa kosa hilo
Mwanatiolojia
mashuhuri wa Kikristo wa mwanzo, Mtakatifu Tertullian (d. 220 CE), katika
pendekezo lake maarufu la Katoliki hadi leo hii,
kuna sheria inayowataka wanawake wafunike vichwa vyao wakiwa kanisani.[148]
Madhehebu ya Kikristo, kama vile Waamish na
Wamenonites, wanawake wao waneendelea kuvaa hijabu hadi leo.
Katika Quran,
Sura An-Nuur 24:31, waumini wanawake wanaagizwa wafunike mapambo yao
"وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ
وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ
مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ..."
"Na waambie Waumini
wanawake wainamishe macho yao
Katika Sura ya
Al-Ahzaabu 33:59, lengo la kuvaa hijabu limetolewa. Allah anaeleza kuwa hijabu
inawafanya waumini wanawake wajulikane katika jamii na kupata kinga dhidi ya
uwezekano wa kudhuriwa na jamii.
Salamu
Yesu
aliwasalimia wafuasi zake kwa kusema, "Amani iwe kwenu". Katika Sura
20:19, mtunzi asiyejulikana wa Injili ya Yohana ameandika yafuatayo kuhusu Yesu
baada ya dai la kusulubiwa: “Akaja Yesu, akasimama katikati akawaambia, Amani
iwe kwenu.” Salamu hii ilikuwa ni kama zile za manabii, kama ilivyotajwa katika vitabu vya Agano la
Kale. Kwa
"وَإِذَا جَاءكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ
بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ..."
"Na wanapokujia wanaoziamini Ishara zetu waambie: Assalamu
alaikum! Amani iwe juu yenu!..." Al-Anaam 6:54
Zaka
Yesu aliimarisha
taasisi ya zaka za lazima, ijulikanayo kama
"moja ya kumi", iliyokuwa inachukuliwa kutoka katika mavuno ya kila
mwaka na kurejeshwa kwa Mungu kwa sherehe. Katika Kumbukumbu la Torati 14:22: “Usiache
kutoa zaka ya fungu la kumi katika maongeo yote ya mbegu zako, yatokayo shamba
mwaka baada ya mwaka.”
Katika Sura ya
sita, Al-Anaam, aya ya 141, Mungu anawakumbusha waumini walipe zaka wakati wa
mavuno:
"وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَيْرَ
مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُكُلُهُ وَالزَّيْتُونَ
وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ كُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا
أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ
يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ"
"Na Yeye ndiye aliyeziumba
bustani zenye kutambaa juu ya chanja, na zisizotambaa, na mitende, na mimea
yenye matunda mbalimbali, na mizaituni na mikomamanga inayofanana na isiyofanana.
Kuleni matunda yake inapozaa, na toeni haki yake siku ya kuvunwa kwake. Wala
msitumie kwa fujo. Hakika Yeye hawapendi watumiayo kwa fujo." Al-Anaam
6:141[151]
Mfumo wa zaka
(kwa Kiarabu, zakaah) umepangwa vizuri, kwa viwango tofauti tofauti kwa
pesa na vito vya thamani na vile vya mazao ya kilimo na mifugo. Pia, wote
wanaofaa kuipokea wametambulishwa kwa uwazi katika Quran, Sura ya At-Tawbah
9:60. kimsingi inagawanywa miongoni mwa makundi mbalimbali ya maskini na
haitumiki katika kuwapa maisha ya anasa viongozi wa kidini.
Kfunga
Kwa mujibu wa
Injili, Yesu alifunga kwa siku arobaini. Mathayo 4:2 “Akafunga siku arobaini
mchana na usiku, mwisho akaona njaa.”.[152] Hili
lilikuwa linalingana na matendo ya manabii wa mwanzo. Pia Musa amerekodiwa
katika Kutoka 34:28, kuwa alifunga: “Naye alikuwa huko pamoja na BWANA siku
arobaini na masiku yake; hakula chakula, wala hakunywa maji. Naye akaandika
katika hizo mbao, hayo maneno ya maagano, hizo amri kumi.”
Katika Quran,
Sura Al-Baqarah 2:183, waumini wameagizwa watekeleze funga.
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ
عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ
تَتَّقُونَ"
"Enyi mlioamini! Mmeandikiwa Saumu, kama
waliyoandikiwa walio kuwa kabla yenu ili mpate kumcha mungu." Al-Baqarah
2:183
Lengo la
kufunga limefafanuliwa kwa uwazi nalo ni kendeleza uchamungu. Ni Mungu pekee
ajuaye ni nani afungaye kweli na nani hafungi. Hivyo, mfungaji anajizuia na
kula, kunywa kwa kutegemea Mungu yu macho. Funga inanyanyua mwamko unaopelekea
kupenda sana
Waumini
wanapaswa wafunge kuanzia alfajiri hadi kuzama kwa jua katika mwezi mzima wa
Ramadhani (mwezi wa tisa wa kalenda ya Kiislmamu ya miezi miandamo). Mtume
Muhammad (SAW) pia amesema, "Hakika ya funga bora ni funga ya Daudi, alikuwa akifunga
siku moja na kufungulia inayofuata." [153]
Riba
Kwa kukamata
sheria, Nabii Yesu pia alipinga kutoa au kupokea riba kwa sababu maandiko ya Torati
yanakataza vikali riba. Imenukuliwa katika kumbukumbu la torati 23:19 kuwa, “Usimkopeshe
ndugu yako kwa riba; riba ya fedha, riba ya vyakula,[154] riba
ya kitu cho chote kikopeshwacho kwa riba;"[155]
Pia riba imekatazwa vikali katika sura Al-Baqarah 2:278 ya Quran:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ
مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ"
"Enyi mlioamini! Mcheni Mwenyezi Mungu, na acheni riba
zilizobakia, ikiwa nyinyi ni Waumini." Al-Baqarah 2:278
Ili
kukamilisha takwa hili la Mwenyezi Mungukama 'Benki ya Kiislamu', isiyo na riba.
Mitala
(wake wengi)
Hakuna rekodi
zinazoonyesha kuwa Nabii Yesu anapinga mitala. Na kama
alifanya hivyo, ingeonyesha kuwa analaani matendo ya manabii waliotangulia
kabla yake. Kuna mifano mingi ya ndoa za mitala miongoni mwa manabii
iliyorekodiwa katika Torati. Nabii Ibrahimu alikuwa na wake wawili, kwa mujibu
wa Mwanzo 16:3: “Sarai mkewe Abramu akamtwaa Hajiri Mmisri mjakazi wake,
baada ya kukaa Abramu katika nchi ya Kanaani miaka kumi, akampa Abramu mumewe, awe
mkewe.” Pia Nabii Daudi, kwa mujibu wa kitabu cha kwanza cha Samweli
27:3, “Daudi akakaa huko Gathi pamoja na Akishi, yeye na watu wake, kila mtu
na watu wa nyumbani mwake; Daudi naye alikuwa na wakeze wawili, Ahinoamu wa
Yezreeli, na Abigaili wa Karmeli, aliyekuwa mkewe Nabali.” Katika 1
Wafalme 11:3, Suleimani inasemwa kuwa alikuwa na “…wake mia saba binti za kifalme, na
masuria mia tatu; nao wakeze wakamgeuza moyo.” Mototo wa Suleimani,
Rehobo'am, pia alikuwa na idadi kubwa ya wake, kwa mujibu wa 2 Nyakati 11:21, “Rehoboamu
akampenda Maaka binti Absalomu kuliko wakeze wote na masuria yake; (maana alioa
wake kumi na wanane, na masuria sitini, akazaa wana ishirini na wanane na binti
sitini).” Kwa hakika, Torati inafafanua sheria ya kugawa mirathi katika
hali za mitala. Katika Kumbukumbu la Torati 21:15-16, sheria inasema: “Ikiwa
mtu yuna wake wawili, mmoja ampenda, mmoja hampendi, nao wamemzalia watoto,
ampendaye na asiyempenda wote wawili; na yule mzaliwa wa kwanza akiwa ni wa mke
asiyependwa; ndipo itakapokuwa ya kwamba siku atakayowarithisha wanawe alivyo
navyo, asimweke mwana wa ampendaye kuwa mzaliwa wa kwanza mbele ya mwana wa
asiyempenda, naye ndiye mzaliwa wa kwanza huyu;” Kikwazo pekee cha mitala
kilikuwa ni kukataza kuoa dada ya mkeo awe mke mwenza katika walawi 18:18, “Wala
usitwae mwanamke pamoja na nduguye, awe mtesi wake, na kufunua utupu wake, huyo
wa pili atakapokuwa yu hai.” Kitabu cha Talmudi kinashauri kuoa mwisho wake
wanne kama ilivyokuwa ikitendwa na Nabii
Yakobo.[156]
Kwa mujibu wa
Padri Eugene Hillman, "Katika Agano Jipya hakuna sehemu yoyote yenye amri
iliyowazi ya kuwa ndoa iwe ya mke mmoja au amri yoyote iliyowazi inayokataza
mitala."[157]
Akaendelea kutilia mkazo ukweli kuwa, kanisa huko Roma lilikataza mitala ili
kuafikiana na utamaduni wa Graeco-Roman unaoweka sheria ya mke mmoja tu huku
ikisamehe vimada na ukahaba.[158]
Uislamu
umeweka mipaka ya mitala kuwa mwisho kuoa wake wanne kwa wakati mmoja na Uislamu
umetangaza kuwatendea wake kwa uadilifu kuwa ndio sharti la msingi la mitala.
Katika Sura An-Nisaa 4:3, Mungu anaeleza:
"...فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى
وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً..."
"…Oeni mnaowapenda katika
wanawake, wawili au watatu au wanne. na mkiogopa kuwa hamwezi kufanya uadilifu,
basi mmoja tu…" An-Nisaa 4:3
Hitimisho
Kuna Mungu
mmoja tu aliyeumba jamii moja ya wanadamu, na akawafikishia ujumbe mmoja: nao
ni kutii matakwa ya Mungu – kunakuojulikana kwa Kiarabu kama Uislamu.
Ujumbe huo ulipelekwa kwa watu wa kwanza duniani, na kuthibitishwa na manabii
wote wa Mungu waliokuja baada yao kama njia, umbo au mfumo wowote ule.
Yesu Kristo,
amezaliwa na Bikira Maria, amefanya miujiza na kuwaita Waisraeli katika ujumbe
ule ule wa kutii (Uislamu), kama walivyofanya
manabii wote waliomtangulia. Yesu hakuwa Mungu, wala hakuwa 'Mwana wa Mungu',
lakini alikuwa ni Masihi, Mtume wa Mungu mwenye heshima kubwa. Yesu hajawaita
watu wamwabudu yeye; kinyume chake, aliwaita wamwabudu Mungu, na yeye mwenyewe
pia alimwabudu Mungu. Aliithibitisha sheria za Torati alizozifundisha Nabii
Musa; aliishi nazo na kuwaagiza wanafunzi wake wazifuate kwa maelezo mazuri sana
Katika vizazi
vya baada ya kuondoka kwa Yesu kutoka katika dunia hii, mafundisho yake
yaliharibiwa naye akakuzwa na kufikishwa kuwa Mungu. Karne sita baadaye, baada
ya kuja kwa Mtume Muhammad (SAW), hatimaye ukweli juu ya Yesu Kristo ukaelezwa
upya na kuhifadhiwa milele katika kitabu cha ufunuo wa Mungu cha mwisho, Quran.
Zaidi, sheria za Musa, alizozifuata Yesu, zilifunuliwa upya katika mfumo safi na nadhifu, na kutekelezwa katika njia ya maisha
iliyowekwa iwe sheria na Mungu ijulikanayo kama
Uislamu.
Hivyo, ukweli
wa manabii, ujumbe wao wa aina moja, na njia ya maisha waliyoifuata, vinapatikana
vikiwa vimehifadhiwa katika dini ya Kiislamu, dini ya pekee iliyoletwa na Mungu
kwa ajili ya wanadamu. Na zaidi, leo hii ni Waislamu pekee wanaomfuata kikweli
kweli Yesu na mafundisho yake ya kweli. Njia yao
ya maisha inaendana sana
"وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلاَّ لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ
قَبْلَ مَوْتِهِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا"
"Na hawi katika Watu wa
Kitabu ila hakika atamuamini yeye kabla ya kufa kwake. Naye Siku ya Kiyama
atakuwa shahidi juu yao
Kurudi
kwa Yesu
Ingawa kuna matarajio
ya kurudi kwa Yesu, wanayoyasubiri Wakristo, pia hiyo ni sehemu ya imani ya
Kiislamu. Hata hivyo, hatorudi kuhukumu dunia kama
wanavyoamini Wakristo wa kisasa, kwa sababu hukumu inamilikiwa na Mungu peke
yake. Quran inafundisha kuwa Yesu hakuuliwa na Wayahudi, lakini badala yake
alinyanyuliwa na Mungu akiwa hai kwenda mbinguni. An-Nisaai 4:157-158:
"وَقَوْلِهِمْ
إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللّهِ وَمَا
قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَـكِن شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ
اخْتَلَفُواْ فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ
اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا، بَل رَّفَعَهُ اللّهُ إِلَيْهِ وَكَانَ اللّهُ
عَزِيزًا حَكِيمًا "
"Na kwa
kusema kwao: Sisi tumemuuwa Masihi Isa, mwana wa Maryamu, Mtume wa Mwenyezi
Mungu – nao hawakumuuwa wala hawakumsulubu, bali walifananishiwa tu. Na hakika
waliokhitalifiana katika haya wamo katika shaka nayo. Wao hawana ujuzi nayo
wowote, ila ni kufuata dhana tu. Wala hawakumuuwa kwa yakini. Bali Mwenyezi
Mungu alimnyanyua kwake, na hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye
hikima." An-Nisaai 4:157-158
Miongoni mwa vitu
vilivyoripotiwa kuwa Mtume Muhammad (SAW) amevisema kuhusiana na kurudi kwa
Nabii Yesu ni vifuatavyo, "Hakutakuwa na Nabii katika yangu na Isa
(Yesu), naye atarejea. Na atakaporeja mtamjua. Atakuwa mtu mwenye umbo zuri na
ngozi nyekundu na atashuka akiwa amevaa vipande viwili vya shuka. Nywele zake
zitaonekana zimelowa, ingawa hazijaguswa na maji. Atapambana na watu ili
kuuimarisha Uislamu, atavunja msalaba, ataua nguruwe na kubatilisha kodi ya
jizya.[159]
Katika wakati wake, Allah ataziangamiza dini zote ispokuwa Uislamu, pia, Masihi
Dajjali atauliwa. Isa atakaa duniani kwa miaka arobaini, na atakapokufa,
Waislamu watamsalia sala ya maiti." [160]
Kurejea kwa
Yesu kutakuwa ni moja ya alama za kufika Siku ya Kiama.
Bibliografia
Arberry,
Arthur J., The Koran Interpreted, London
Barr,
James, "Abba Isn't 'Daddy'," in Journal of Theological Studies, vol.
39, 1988.
-----------,
"Abba, Father", in Theology, vol. 91, no. 741, 1988.
Brayer,
Menachem M., The Jewish Woman in Rabbinic Literature: A Psychosocial
Perspective, Hoboken
-----------,
The Collection of the Qur'an, Cambridge : Cambridge University
Cragg,
Kenneth, The Mind of the Qur'an, London
Deedat,
Ahmed, Christ in Islam, Durban ,
South Africa
Dunn,
James, Christology in the Making, London : SCM
Press, and Philadelphia
Eriedman,
Richard, Who Wrote the Bible?, U.S.A. :
Summit
Funk,
Robert W., Roy W. Hoover and The Jesus Seminar, The Five Gospels, New York
Graham,
William, Beyond the Written Word , Uk : Cambridge University
Hamidullah,
Mohammed, Muhammad Rasullullah, Lahore ,
Pakistan
Hasan,
Ahmad, Sunna Abu Dawud, (English Trans.), Lahore
Hebblethwai,
Brian, The Incarnation, England :
Cambridge University
Hick
John, ed., The Myth of God Incarnate, London
----------,
The Metaphor of God Incarnate, London
Hillman,
Eugene , Polygamy Reconsidered: Africans Plural
Marriage and the Christian Churches , New
York
Hornyby,
A.S., The Oxford Advanced Learner's Dictionary , England : Oxford
University
Khan,
Muhammad Muhsin, Sahih Al-Bukhari, (Arabic-English), Lahore
Gibb,
H.A.R. and J.H. Kramers, shorter Encyclopaedia of Islam, Ithaca , New York
Maccoby,
Hyam, The Myth-maker: Paul and the Invention of Christianity, New York
Mayfield,
Joseph H., Beacon Bible Commentary, Kansas City :
Beacon Hill Press, 1965.
Moule,
C.F.D., The Origin of Christology , U.K. : Cambridge
University
Mufassir,
Sulayman Shahid, Biblical Studies from a Muslim Pespective , Washington
----------,
Jesus, A Prophet of Islam, Indianapolis
Nicholson,
Reynold A., Literary History of the Arabs, Cambridge :
Cambridge University
Philips,
Abu Ameenah Bilal, The Purpose of Creation, Sharjah, U.A.E.: Dar Al Fatah,
1995.
Ramsey,
Michael, Jesus and the Living Past, UK :
Oxford University
Ruether,
Rosemary R., ed., Religion and Sexism: Images of Woman in the Jewish and
Christian Traditions, New York
Spray,
Lisa, Jesus, Tucson , AZ
Siddiq,
Abdul Hamid, Sahih Muslim, (English Trans.) Lahore
The
New Encyclopaedia Britannica, Chicago: Encyclopaedia Britannica, Inc., 15th
Edition, 1991.
The
World Book Encyclopaedia, Chicago
p.31
and unauthorized copies were destroyed.
p.34
to the level of the Bible are easily explained. For ex-
p.38
authority for tracing the origin and early develop-
p.46
The Biblical story of Jesus turning water into wine (John 2:1-10) is con-
p.50
"When your Lord gathered all of aadam's descendants [before creation] and
made them bear witness for themselves, saying: 'Am I not your
Lord?'
They all replied: Yes indeed, we bear wit-
p.53
of these speeches is that they accurately reflect the original belief and
termi-
p.
74 "surely, I have sent to every nation a messe-
p.77
was officially struck off the list of saints by papal de-
p.80
portraying God in human from eventually won out.
p.91
nor did he eat blood. God is recorded as having in-
p.92
eaten by one who wishes to eat, except for ani-
Consequently,
particular rites of slaughter were pre-
p.95
little farther be fell on his face and prayed, 'My Father, if it be possible,
let this cup pass from me; never-
p.98
Clara M Henning, "Canon Law and the Battle
p.99
sent me, even so I send you.' "This greeting was ac-
p.103
interest remains due to you, if you really are be-
However,
in the verse following this one, the Jews made lending on in-
p.105
cus 18:18, "And you shall not take a woman as a ri-
p.109
"And their (the jews) saying: 'We killed the Mes-
Mwisho.
في الغلاف الخارجي:
Yesu Kristo anawakilisha
akiwa ni kiungo cha kuunganisha baina ya dini mbili zenye wafuasi wengi zaidi
duniani leo hii; Ukristo na Uislamu. Somo lifuatalo, linalohusu Ujumbe wa Yesu
na Haiba yake limeegemea katika kiungo hicho. Inatarajiwa kuwa, kwa kupitia
somo hili, wote wawili; Waislamu na Wakristo watafahamu vizuri ukuu wa Yesu na
umuhimu wa ujumbe wake.
Miongoni mwa
vitu vilivyoripotiwa kuwa Mtume Muhammad (SAW) amevisema kuhusiana na kurudi
kwa Nabii Yesu ni vifuatavyo, "Hakutakuwa na Nabii katika yangu na Isa
(Yesu), naye atarejea. Na atakaporeja mtamjua. Atakuwa mtu mwenye umbo zuri na
ngozi nyekundu na atashuka akiwa amevaa vipande viwili vya shuka. Nywele zake
zitaonekana zimelowa, ingawa hazijaguswa na maji. Atapambana na watu ili
kuuimarisha Uislamu, atavunja msalaba, ataua nguruwe na kubatilisha kodi ya
jizya. Katika wakati wake, Allah ataziangamiza dini zote ispokuwa Uislamu, pia,
Masihi Dajjali atauliwa. Isa atakaa duniani kwa miaka arobaini, na atakapokufa,
Waislamu watamsalia sala ya maiti."
Kurejea kwa
Yesu kutakuwa ni moja ya alama za kufika Siku ya Kiama.
HAKIUZWI
KINATOLEWA
BURE
[2] The Myth of Gold
Incarnation, p. ix.
[4] Luka 11:2 na Mathayo
6:9-10.
[5] Hilo la Anglo-Saxon god-spell,
lenye maana ya "hadithi nzuri", tafsiri ya neno la Kilatini evangelium
na Kigiriki euangelion, lenye maana ya "habari njema" au
"simulizi nzuri." (The New Encyclopaedia Britannica, vol. 5, p.
379).
[6] Kubuniwa: si halisi;
si ya kweli au yamevumbuliwa. (Oxford
[7] Ekaristi ni mkate na
divai vinavyoliwa katika sherehe za Kikristo vinatokana na chakula cha karamu
ya usiku ya mwisho ya Kristo. (Oxford
[8] Julai mosi, 1991, p.
57.
[9] Gloss ni maelezo ya
yaliyoongezwa katika matini. (Oxford Advanced Learner's Dictionary, p. 45).
[10] Iliyopo:
iliyonusurika na kupatikana hadi leo.
[11] Kukatisha tamaa;
kuogopesha.
[12] The Holy Bible: Rivised
Standard Version, p. iii
[13] Ibid, p. v.
[15] Ibid,
p. iv.
[16]Ibid, p.
vi.
[17] The Holy Bible:
Rivised Standard Version, p. 96.
[18] The
Holy Bible: (King Jems Version)
[19] The Holy Bible:
Rivised Standard Version, p.
[20] Ibid, p. vii.
[22] Wayahudi wa
Kiothodoksi wanadai kuwa Torati, yaani jina la Kiyahudi la vitabu vitano
vya kwanza, eti iliumbwa kwa vizazi 974 kabla ya kuumbwa kwa dunia. Kwa mujibu
wa Wayahudi hao, Mungu aliitamka Torati wakati wa siku 40 pale Musa alipokuwa
Mlima Sinia, ikiwa katika mfumo wa mwisho usio na kughairi na ni dhambi kudai
kuwa Musa ameandika mwenyewe hata herufi moja ya kitabu hicho.
[23] Nani aliyeiandika
Biblia, pp. 54-70.
[24] Mwishoni mwa karne ya
kumi na tisa msomi wa Kijerumani, Julius Wellhausen, alikuwa wa kwanza
kutambulisha vyanzo mbadala vya vile vitabu vitano.
[25] Richard Elliot
Friedman ni profesa wa chuo Kikuu cha California
huko San Diego
[26] Kamusi ya The
Interpreter`s Dictionary ya Biblia, toleo 1, p. 756, na toleo 3, p. 617. Pia tazama The New
Encyclopaesia Britannica, toleo 14, pp. 773-4.
[27] Kiarama ni lugha ya
Kisemiti iliyochukua nafasi ya lugha ya Akkadian kidogo kidogo na kuwa lugha ya
kwanza ya watu wa Mashariki ya Karibu katika karne ya saba na sita BC. Baadaye
kikawa lugha rasmi ya Himaya ya Persian.
Kiarama kimechukua nafasi ya Kiebrania na kuwa lugha ya Wayahudi; sehemu ya
Vitabu vya Agano la Kale
ya Danieli na Ezra zimeandikwa kwa Kiarama, kama zilivyoandikwa Talmudi (kitabu
cha Wayahudi) za Jerusalem
[29] The five Gospels
(Injili tano), p. 20, na The New Encyclopaesia Britannica, toleo 14, pp. 824.
ili kupata marejeo mbali mbali ya Marko katika Agano Jipya, tazama yafuatayo:
Matendo 12:12; 13:5; 15:36-41; Wakorintho 4:10; 2 Timotheo 4:11; Philemon 24;
na 1 Peter 5:13.
[30] The five Gospels
(Injili tano), p. 20.
[31] Ingawa kumetajwa
Mathayo miongoni mwa orodha mbalimbali za wanafunzi wa Yesu… mwandishi wa
Mathayo huenda hajatajwa.” . (The New Encyclopedia Britannica, toleo 1, pp.
826)
[32]-
“Ingawa mtunzi wa Marko huenda hajulikani…” . (The New Encyclopedia
Britannica, toleo 1, pp. 824)
[33] The Murtorian Canon
inamuelekeza Luka. Tabibu, mfuasi wa Paulo; Irenaeus anamueleza Luka kuwa ni
mfuasi wa Injili ya Paulo. Eusebius alikuwa na Luka akiwa kama mganga wa Antiochene aliyekuwa na Paulo ili kuipa
hiyo Injili sifa ya utunzi wa wanafunzi wa Yesu.” . (The New Encyclopedia
Britannica, toleo 1, p.827)
[34] Kutoka katika
ushahidi wa ndani, Injili hiyo iliandikwa na mwanafunzi mpendwa wa Yesu
asiyejulikana jina lake.” . (The New Encyclopedia Britannica, toleo 1, p.
828.
[35] The New Encyclopedia
Britannica, toleo 1, p. 830.
[36] Ibid., vol. 14, p.
844.
[37] Kasisi anayepokea
malipo kutokana na mapato ya kanisa, hasa hasa kanisa kuu. (Oxford Advanced
Learner’s Dictionary, p. 973.)
[38]Kuna
kiasi cha mistari mia mbili inayopatikana katika Injili mbili za Mathayo na Luka
(mfano Mathayo 3:7-10 na Luka 3:7-9; Mathayo 18:10-14 na Luka 15:3-7, bila ya
kulingana katika Marko wala Yohana. Kama njia ya kufafanua maafikiano hayo
yanayogonga, Msomi wa Kijerumani ameweka nadharia tete ya kuwa kulikuwa na
nyaraka za chanzo, alichokirejea ambacho ni kama
Quelle (Neno la
Kijerumani kwa maana “chanzo”). Kifupisho “Q” baadaye
kilijengewa kuwa ndio jina lake. Kuwepo kwa Q mara moja kulipewa changamoto na
baadhi ya wasomi katika uwanja wa kuwa isemwayo ni Injili kwa hakika haikuwa
Injili. Changamoto hiyo inadai kuwa hakukuwa na kufanana kwa ukale kwa Injili
ikiwemo na maneno na mafumbo na ukosefu wa historia ya Yesu, hasa hasa historia
ya majaribu yake na kifo chake. Kugundulika kwa Injili ya Thomas imebadilisha
yote hayo. (Injili Tano, p. 12) Injili ya Thomas ina misemo na mafumbo mia moja
na kumi na nne alioandikiwa Yesu; haina mfumo simulizi; hakuna maneno ya Yesu
mpunga pepo, tabibu, majaribu, kifo, wala kufufuka; hakuna habari za kuzaliwa
wala utoto; na hakuna kifungu kilichosimuliwa cha uchungaji wake kwa hadhira ya
watu huko Galilaya na Judea . Tafsiri ya Coptic
ya maandiko haya (imeandikwa kiasi cha miaka 350 C .E.), iliyopatikana
mwaka 1945 huko Nag Hammadi nchini Misri, imewawezesha wasomi kutambua vipande
vitatu vya Kigiriki (vyenye tarehe ya takriban miaka 200 C .E.) imegunduliwa mapema
zaidi, ikiwa ni kipande cha nakala tatu tofauti tofauti za Injili hiyo hiyo.
Injili ya Thomas inafanana mara arobaini na saba na Marko, kufanana na Q mara
arobaini, na Mathayo mara kumi na saba, na Luka mara nne, na Yohana mara tano.
Kiasi cha misemo sitini na tano au sehemu ya misemo ni ya kipekee kwa Thomas.
(The Five Gospel, p.15).
[39] Injili katika
Kingereza cha kisasa.
[40] Tangu mwishoni mwa
karne ya kumi na nane, Injili tatu za kwanza ziliitwa Muhtasari wa Injili, kwa
sababu, maandiko yakiwekwa, pamoja, na kuonyesha matendo sawasawa ya maisha na
kifo cha Yesu Kristo. (The New Encyclopedia Britannica, toleo 5, p. 379.
[41] -The Five Gospel, p. 20.
[42] - “Naye BWANA akanena na Gadi, mwonaji wake Daudi, akisema.”
1 nyakati 21:9. Kwa mujibu wa maandiko haya, Gad lilikuwa jina la mpiga ramli
wa Mtume Daudi.
[43] Pia tazama, Mathayo
27:32 na Marko 15:21.
[44] Pia
tazama, Luka 24:1-2.
[45] Pia katika orodha ya
Mathayo, mwana wa Nahshon anaitwa Salmon, huku katika orodha ya Luka, jina la
mwana wa Nahshon ni Sala.
[46] Shorter Encyclopedia
of Islam, p. 278.
[47] Kitabu kilichoandikwa
kwa mkono cha maandiko ya kale
[48] - Shorter Encyclopedia of Islam, p. 279. Pia tazama The New Encyclopedia
Britannica, vol. 22, p. 8.
[49] The Mind of the
Qur’an, p. 26.
[50] Beyond the Written
Word, p. 80.
[51] An Introducton to the
Hadith, p. 27.
[53] The collection of
Qur`an, p. 239-40.
[54] Muhammad Rasullullah,
p. 179.
[55] Tafsiri ya Qurtubee, vol.
8, pp 5169-70.
[56] Fat-hul-Qadeer, vol.
4, p.349.
[57] The New Encyclopedia
Britannica, toleo 27, pp.551 na 571.
[58] Qur’aanic chapter.
[59] Inaashiria kwa mbali
au kwa ufupisho
[60] Kurudia picha Fulani.
[61] The Koran
Interpreted, p. 28.
[62] The Qur’an and Modern
Science, p.6.
[63] Literary History of
the Arabs, p. 143.
[64] Revised Standard
Version.
[66] Hapa Yesu anakataa
kuitwa “mwema mkamilifu”, kwa kuwa ukamilifu ni wa Mungu tu. Yesu alikuwa
‘mwema’, lakini pia na kuwa “mwana wa binadamu” (Mathayo 19:29 ) – kama
alivyokuwa akijiita yeye mwenyewe – alikuwa anakosea.
[67] Ilitakiwa iandikwe
kuwa, licha ya maonyo ya Quran na maneno mengine ya Mtume Muhammad (SAW)
mwenyewe, baadhi ya Waislamu wamemnyanyua Mtume hadi kumfikisha hali ya unusu
mungu kwa kumuomba.
[68] Maelezo ya Biblia
kuhusu Yesu aliyegeuza maji kuwa mvinyo (Yohana 2:1-10) ni jambo la kuvutia
kabisa hayapo katika Quran.
[69] Pia tazama, Hosea
1:10, ya King James Version.
[70] Katika Revised
Standard Version, inasema: “Na mimi nitamfanya mzaliwa wangu wa kwanza, mkuu
wa wafalme duniani.” Pia tazama Yeremia 31:9, “Watakuja kwa kulia, na
kwa maombi nitawaongoza; nitawaendesha penye mito ya maji, katika njia
iliyonyooka; katika njia hiyo hawatajikwaa; maana mimi ni baba wa Israeli, na
Efraimu ni mzaliwa wa kwanza wangu.”
[71] Pia tazama, Job 2:1
na 38:4-7. marejeo mengine ya wana wa Mungu pia unaweza kupatikana katika
Mwanzo 6:2, Kumbukumbu la
Torati 14:1 na Hosea 1:10.
[72] Luka 3:38.
[73] Neno “wa kuzaa”
katika Kingereza cha Kale linamaanisha ‘kuzaliwa na baba’ na lilikuwa
linatumiwa kutofautisha kati ya Yesu, aliyechukuliwa kuwa ni mwana halisi wa
Mungu, na mfumo wa kistiari wa kutumia neno ‘mwana’ kwa “wana wa Mungu
walioumbwa”.
[74] Katika kitabu cha
Matendo cha Agano Jipya, kuna mihtasari ya hotuba za wanafunzi wa kwanza wa
Yesu, maneno ya tarehe zinazoanzia mwaka 33 CE., takriban miaka arobaini kabla
ya kuandikwa zile Injili nne. Katika moja ya hotuba hizi, Yesu anaaonyeshwa kwa
bayana kuwa ni andra apo tou theou: “yaani, mtu kutoka kwa Mungu.”
Matendo 2:22. Hakuna hata nara
[75] Tazama
Matendo14:11-13. Katika mji wa Lystra (Uturuki), Paulo na Barnabas walihubiri,
na wapagani walidai kuwa Paulo na Barnaba walikuwa ni miungu wenye miili.
Walimwita Barnaba mungu wa Kirumi Zeus, na Paulo mungu wa Kirumi Hermes.
[76] Bible study from a
Muslim Perspective, p. 15.
[77] Mathayo 5:9.
[78] Journal of
Theological Studies, vol. 39 na Thewology, vol. 91, no. 741.
[79] Yesu ananukuu Zaburi
82:6 “Mimi nimesema, Ndinyi miungu, Na wana wa Aliye juu, nyote pia.”
[80] Pia tazama Yohana
17:11.
[81] Pia tazama, Mathayo
2:8.
[82] Pia tazama Mathayo
28:9, "Na tazama, Yesu akakutana nao, akasema, Salamu! Wakakaribia wakamshika
miguu, wakamsujudia."
[83] Tazama, kwa mfano, 1
Samweli 25:23, "Ndipo hapo Abigaili alipomwona Daudi, alifanya haraka
kushuka juu ya punda wake, akamwangukia Daudi kifulifuli, akainama mpaka
nchi."
[84] Gospel Light, (1936
ed.) p. 353, quoted in Jesus, p.21.
[85] Injili ya Yohana
kimsingi inatofautiana na Injili nyingine tatu (Injili za muhtasari) kiasi cha
kutilia shaka uhakika wake. Kwa mfano:
|
Injili za Ufupisho
|
Injili ya Yohana
|
|
Mahubiri ya Yesu kwa umma yalikuwa ni mwaka mmoja
|
Mahubiri ya Yesu kwa umma yalikuwa ni miaka mitatu
|
|
Yesu aliongea kwa ufupi kiasi cha mstari
mmoja hivi, na kwa mafumbo
|
Yesu aliongea kwa urefu na kwa mijadala ya
kifalsafa.
|
|
Yesu amesema kidogo mno kujihusu yeye mwenyewe
|
Yesu aliakisi kwa upana zaidi juu ya kazi yake na haiba yake.
|
|
Kumtoa mbadilisha pesa nje ya hekalu ndio tukio lake la
mwisho katika kazi yake duniani
|
Kumtoa mbadilisha pesa nje ya hekalu ndio tukio lake la
kwanza katika kazi yake
|
|
Yesu alitetea maskini na wakandamizwaji
|
Yesu alikuwa na jukumu dogo au hakuwa na jukumu lolote
kwa maskini na wakandamizwaji
|
|
Yesu ni mtoa pepo
|
Yesu hajatoa pepo
|
|
Yesu alisulubiwa mnamo 15 Nisan
|
Yesu alisulubiwa mnamo 15 Nisan, siku ya Pasaka ya
muhanga wa Wayahudi.
|
[86] The Five Gospels, p.
10.
[87] Wingi wake ni logoi
nalo pia linamaanisha “hoja” au “mpango”.
[88] Dhana
inayotambulishwa na neno logos pia linapatikana kwa wanafalsafa wahindu,
Wamisri, na Wairani na mifumo ya kitiolojia. (The New Encyclopaedia
Britannica, vol. 7, p. 440)
[89] Stoics walikuwa ni
wanafalsafa waliofuata mafundisho ya mtambuzi Zeno wa Citicum (karne ya 4-3
BC).
[90] Wao wanaliita logos
majaaliwa ya Mungu, maumbile, mungu, na roho wa ulimwenguni.
[91] Kwa mujibu wa Philo
na wanafalsafa wa The Middle Platonists, waliofasiri kwa istilahi za kidini
mafundisho ya karne ya nne BC ya mwalimu wa falsafa wa Kigiriki Plato, logos
alizaliwa duniani kama ni msingi na wakati huo huo akili ya kiungu ya hali ya
juu. (The New Fncyclopaedia Britannica, vol. 7, p. 44o)
[92] The New Fncyclopaedia
Britannica, vol. 9, p. 386.
[93] Ibid, vol. 7, p. 440.
[94] Kristo katika
Uislamu, pp. 40 – 1.
[95] Hili ni kwa mujibu wa
King James Version na the Authorized Version. Katika Revised Standard Version,
tafsiri ya mstari huu ni rejesho, “Na Bwana alimwambia Musa, ‘Tazama,
Ninakufanya uwe Mungu kwa Farao; na Aroni nduguyo atakuwa mtume wako.”
[96] - The Myth-maker, p. 172.
[97]Miaka
sabini baadaye Kanisa la
Kikristo lilijengwa upya huko Jerusalem la Kikristo halikuendeleza
‘Kanisa la Jerusalem ’ lile la kwanza
lililongozwa na James. Wafuasi wake walikuwa ni watu wa Mataifa, kama anavyothibitisha Eusebius, na imani yake ilikuwa ni
ile ya Ukristo wa Kipauline. (Eusebius, Ecclesiastical History, III. V. 2-3,
iliyonukuliwa katika The Myth-maker, p. 174)
[98] The Myth-maker, p. 175.
[99] The New Fncyclopaedia
Britannica, vol. 4, p. 344.
[100] Ibid., vol 4, p. 344.
[102] The New Fncyclopaedia
Britannica, vol. 8, p. 244.
[103] The New Fncyclopaedia
Britannica, vol. 9, p. 208.
[104] Ibid., vol. 1, pp.
556-7.
[105] The New Fncyclopaedia
Britannica, vol. 1, p. 549-50.
[106] The Myth of God
Incarnate, p. ix.
[107] The Metaphor of God
Incarnate, pp. 27-8.
[108] Jesus and the Living
Past, p. 39.
[109] The Origin of
Christology, p. 136.
[110] Christology in the
Making, p. 60.
[111] The Incarnation, p.
74.
[113] King James Version
and The Authorised Version.
[114] The Purpose of
Creation, pp. 42-3.
[116] Akiitwa Mtakatifu
Maria, amekuwa ni kitu cha heshima katika Kanisa la Wakristo tangu zama za
wanafunzi wa Yesu. Alipewa jina la theotokos, likimaanisha “mzaa-Mungu” au
“mama wa Mungu” katika karne ya tatu au nne. Ibada ya wengi ya kumwabudu Maria
– katika mfumo wa sikukuu, huduma za ibada, na rozari – zimecheza duru muhimu
mno katika maisha ya Waroman Katoliki na Waoksodoksi. (The New Fncyclopaedia Britannica, vol.
7, pp. 897-8 na vol. 16, pp. 278-9).
[117] Malaika, Michael,
Gabriel na Raphael walifanywa watakatifu na sherehe za kidini zijulikanazo kama
Michaelmas (inaitwa “sikukuu ya Mtakatifu Michael na Watakatifu wote” na Waanglikana)
aliwekwa kwa ajili yao tarehe 29 Septemba na makanisa ya Kimagharibi, na tarehe
8 Novemba na Kanisa la
Kioksodoksi la Mashariki. Ibada ya mtakatifu Michael ilianza
katika kanisa la Mashariki
katika karne ya nne CE. Kwa sababu ya nafasi ya kimapokeo ya mtakatifu Michael
akiwa kama kiongozi wa majeshi ya mbinguni,
hatimaye heshima ya malaika wote iliingizwa katika ibada yake. (The New Fncyclopaedia
Britannica, vol. 8, p. 95.). Akawa mlinzi mtakatifu wa majeshi.
[118] The world Book
Encyclopedia, vol. 1, p. 509.
[119] The world Book
Encyclopedia, vol. 11, p. 146.
[120] Ibid., vol. 3, p.
417.
[121] -Sunan Abu Dawud, vol. p. 387, no. 1474.
[122] Mapambano ya uasi
yalikuwa juu ya kutumia sanamu za kidini (alama) katika himaya ya Byzantine
kipindi cha karne ya nane na tisa. Waasi (wote waliopinga masanamu) wa suala la
alama za kuabudiwa kwa sababu kadhaa, ikiwemo katazo la Agano la Kale dhidi ya
masanamu katika Amri Kumi (Kutoka 20:4) na uwezekano wa kuabudu sanamu.
Watetezi wa alama za ibada wameng`ang`ania tabia ya kuwa masanamu ni alama na
ni kwa heshima kitu kilichoundwa.
Katika
kanisa la kwanza, utengezaji na kuheshimiwa kwa picha ya Kristo na watakatifu
ulipingwa kwa mfululizo. Matumizi ya alama hizo, licha ya, kasi ya umashuhuri
iliyoipata, hasa hasa katika majimbo ya mashariki ya himaya ya Warumi. Katika
kipindi cha mwishoni mwa karne ya sita CE na katika karne ya saba, alama za
ibada zikawa ibada rasmi ya kutia moyo, mara nyingi inaashiria imani ya
kishirikina katika harakati zao. Upinzani wa matendo hayo ukawa mkali mno huko
Asia Ndogo. Mwaka 726, mtawala wa byzantine Leo III alikuwa upande wa watu
wengi kupinga alama za ibada na kufikia 730 matumizi yake yakakatazwa rasmi. Hilo
Mwaka 787,
hata hivyo, mtawala Irene aliitisha baraza la saba la dunia la Nicaea ,
katika baraza hilo la Kioksodoksi la
Mashariki likiwa kama Sikukuu ya Kioksodoksi.
(The New Fncyclopaedia Britannica, vol. 6, p.237)
[123] "Ahmad" kama "Muhammad" limetokana na mzizi
wa Kiarabu hamd yaani "shukurani, sifa njema". Mtume Muhammad (SAW)
pia alikuwa akijulikana kwa jina la
Ahmad.
[124]
Neno la Kigiriki
paraclete limetafsiriwa kama
"Mfariji" katika King James Version, na "Wakili" na
"Msaidizi" katika tafsiri nyingine. Parakletos inamaanisha mtu
anayewaombea wengine, mtu anayewashauri au kuwanasihi wengine kwa kutilia
umuhimu sana
[125] Tazama Yohana 14:26, "Lakini
huyo Msaidizi, huyo Roho Mtakatifu, ambaye Baba atampeleka kwa jina langu,
atawafundisha yote…" Hata hivyo, katika 1 Yohana 4:1, neno
"Roho" limetumika kuonyesha nabii, "Wapenzi, msiiamini kila
roho, bali zijaribuni hizo roho, kwamba zimetokana na Mungu; kwa sababu manabii
wa uongo wengi wametokea duniani"
[126] Kwa Kingereza,
"onother" linaweza kumaanisha "mwingine zaidi ya yule wa
kwanza" au "mwingine wa aina tofauti." Andiko la Kigiriki la Agano Jipya
neno linalotumika ni allon, ambalo ni la kiume kwa hali ya kutendwa ya
mzizi allos: "mwingine wa aina hiyo hiyo". Neno la Kigiriki kwa
"mwingine wa aina tofauti". Ni heteros, lakini Agano Jipya
halikulitumia neno hili katika Yohana 14:16. (Yesu, a Prophet of Islam, pp.
15-6).
[127] - Yohana Mbatizaji alijazwa Roho Mtakatifu akiwa tumboni mwa
mama yake (Luka 1:15 ); Elizabeth
[128] Roho Mtakatifu
alikuwa kwa Simeon (Luka 2:26 )
naye alitua kwa Yesu katika umbo la njiwa (Luka 3:22 ).
[129] - Jesus, A Prophet of Islam, p. 13.
[130] Ndugu wa Wayahudi –
ambao ni kizazi cha mtoto wa Ibrahimu Isaka – ni Warabu, kizazi cha ndugu wa
Isaka , Ismaili.
[131] Quran kifasihi
inamaanisha "msomaji-mkaririji". Mtume Muhammad (SAW) alifundisha
kuwa Quran ni maneno ya Mungu. Ufafanuzi na mafundisho yake mwenyewe yanajulikana
kama ni hadithi.
[132] Sura zote 114 za
Quran zinaanza na dua: "Kwa jina la Mwenyezi Mungu
[133] Kizazi cha Ismaili
kilijulikana kwa jina la Warabu ,
neno ambalo kwa Kiebrania, linamaanisha wale wanaoishi katika 'arabah au
jangwani (Dictionary of the Bible, p. 47). Aliyetajwa sana
[134] Sahihi Al-Bukhari,
vol. 3, p. 535, no. 861, na Sahihi Muslim, vol. 3, p. 931, no. 4266.
[135] Alikatwa kichwa huko
Roma miaka 34 baada ya kuisha kwa kazi ya uchungaji wa Yesu.
[136] Biblical Studies From
a Muslim Perspective, p. 18.
[137] Pia tazama Wagalatia
6:15.
[139] Sahih Al-Bukhari,
vol. 7, p. 515, no. 777 na sahihi Muslim, vol. 1, p. 159, no. 495.
[141] Pia tazama Sura
Al-Maaidah, 5:3.
[142] Huyo ni mtu
aliyetengana au mtu aliyejitenga, tunza, weka wakfu.
[143] Yohana 2:1-11.
[144] The Five gospels, p.
20.
[145]
The New Fncyclopaedia Britannica, vol. 5, p. 379.
[146] The Jewish Woman in
Rabbinic Literature, p.230.
[147] Ibid., p. 139.
[149] Sura An-Nuur 24:27.
[152] Pia tazama Mathayo
6:16 na 17:21.
[153] Sahih Al-Bukhari,
vol. 3, pp. 113-4, no. 200 n1 Sahih Muslim, vol. 2, p. 565, no. 2595.
[154] Chakula au utoaji.
[155] Hata hivyo, katika
mstari uliofuatia huu, Wayahudi wamefanya kumkopesha kwa riba mtu asiye Myahudi
kuwa ni ruhusa: "Mgeni waweza
kumkopesha kwa riba, ila usimkopeshe ndugu yako kwa riba; …" (Kumbukumbu la Torati 23:20).
[156] Women in Judaism, p.
148.
[157] Polygamy
Reconsidered, p. 140.
[158] Ibid., p. 17.
[159] Kodi ichukuliwayo
kutoka kwa Wakristo na Wayahudi wanaoishi chini
ya utawala wa Kiislamu badala ya zaka (sadaka ya wajibu) na kuhudumia
jeshi.
[160] Sunan Abu Dawud, vol.
3, p. 1203, no. 4310 na imesahihishwa katika Saheeh Sunan Abee Dawood, vol. 3,
p. 815-6, no. 3635.
No comments:
Post a Comment